یشتر شهروندانی که در این جامعه زندگی می‌کنند جهت خرید مسکن، خودرو و… نیاز به دریافت وام از بانک‌های مختلف دارند؛ سازمان‌های تجاری نیز همچون افراد جامعه، باید جهت تأمین مالی خود و دریافت وام به بانک‌ها مراجعه نمایند. با این حال اگر مقدار این تأمین مالی زیاد باشد، بانک‌ها توان پرداخت وام‌های کلان به این سازمان‌ها را نداشته و به همین دلیل برای تأمین مالی فعالیت‌های خود، باید از روشهای دیگری استفاده نمایند.
یکی از روشهای تأمین مالی، انتشار اوراق بدهی است تا از این طریق بتوانند سرمایه‌های خرد و کلان خود را جمع‌آوری نموده و اهداف سازمان خود را به بهترین نحو پیش ببرند.
اوراق بدهی از یک سو تامین کننده بودجه لازم برای پیاده‌سازی طرح‌های شرکت‌ها و نهادها است و از سوی دیگر روشی برای کاهش ریسک سرمایه گذاری و ایمن کردن پرتفوی سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه است. از آنجا که اوراق بدهی نظیر انواع اوراق مشارکت، اوراق خزانه اسلامی و … دارای سود ثابت است، می تواند ریسک سرمایه‌گذاری را تا حد قابل توجهی کاهش دهد.
اوراق بدهی (اوراق قرضه) به طور معمول توسط دولت منتشر و ضمانت می‌شود و آنجا که پرداخت اصل و فرع این اوراق توسط دولت تعهد می‌شود، بدون خطر محسوب شده و مورد اطمینان سرمایه‌گذار است و ریسک آن بسیار پایین است. به بیان دیگر سرمایه‌گذار بخشی از سرمایه خود را در محلی سرمایه‌گذاری کرده است که برای آن سود ضمانت شده در نظر گرفته شده است.
مشخصات اوراق بدهی
کلیه اوراق بدهی مشخصات مشترکی دارند که با آن ویژگی‌ها شناخته و تعریف میشوند. در ادامه به شرح این مشخصات می‌پردازیم.
۱_تاریخ سررسید
تاریخ سررسید به تاریخ پایان یک دوره در اوراق بدهی گفته می‌شود. در این تاریخ صاحبان اوراق بدهی، ارزش اسمی اوراق خود را دریافت می‌کنند .
۲_ارزش اسمی
به اصل مبلغ وام، ارزش اسمی گفته می‌شود که در تاریخ سررسید اوراق بدهی این مبلغ به خریدار اوراق بازپرداخت می‌گردد.
۳_نرخ سود اسمی
به نرخ بهره‌ای گفته می‌شود که به طور دوره‌ای و تا سررسید اوراق پرداخت می‌گردد. برای مثال اگر اوراق بدهی یک فرد به ارزش اسمی۱۰۰ هزار تومان و با نرخ سود اسمی۲۰ درصد با تعداد دو دوره در سال باشد؛ به این معنی است که آن فرد هر۶ ماه یک بار به میزان۱۰ درصد و به مبلغ ۱۰ هزار تومان به عنوان نرخ سود اسمی اوراق تا سررسید اوراق دریافت خواهد نمود.
۴_ قیمت فروش
چنانچه مالک اوراق نخواهد تا زمان سررسید اوراق منتظر بماند، میتواند اوراق خود را در روزهای باز بازار سرمایه و به قیمت آن روز بازار به فرد دیگری بفروشد. شایان ذکر است قیمت بازار با توجه به مسائل مختلفی تعیین می‌شود. ازجمله این مسائل می‌توان به نرخ سود در بازار پول اشاره کرد.
۵_ نرخ سود تا سررسید (YTM)
چنانچه شخصی اوراق بدهی خود را در اولین روز انتشار خریداری کند، نرخ سودش نرخ سود اسمی می‌شود. ولی اگر بعد از انتشار و به قیمت تعیین‌شده بازار اقدام به خرید اوراق نموده و آن‌ها را تا سررسید نگهداری کند، نرخ سود تا سررسید یا YTM نامیده می‌شود. اغلب اوراق بدهی با YTM، خرید و فروش میشوند. به‌عبارتی در هر لحظه، اوراق به قیمتی خاص در بازار خرید و فروش می‌گردد. سرمایه‌گذاران YTMرا نیز بهصورت لحظه‌ای محاسبه کرده و جهت خرید و فروش اوراق بر این مبنا تصمیم می‌گیرند.
اوراق بدهی در دو بازار فرابورس و بازار اصلی منتشر می‌گردند. برای کسب اطلاعات بیشتر از مشخصه های اوراق بدهی، می‌توانید به سایت فرابورس به آدرس www.ifb.ir مراجعه کنید.
انواع اوراق بدهی
اوراق قرضه
اوراق قرضه براساس مبانی گوناگون دسته‌بندی میشوند. مهم‌ترین این مبانی عبارتند از:
نرخ بهره، سررسید، ماهیت وام‌گیرنده، میزان انتشار، نوع وثیقه، شدت قابلیت تبدیل و تسعیر(نوسانات)، نوع وابستگی وام‌گیرنده یا بدهی، هدف انتشار و نوع پولی که اوراق با آن انتشار می‌‌‌یابد. اوراق بدهی براساس نرخ بهره به دو دسته زیر تقسیم میشوند:
- اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت
- اوراق قرضه با نرخ بهره شناور
اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت
ازجمله اوراق قرضه با نرخ بهره ثابت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
اوراق قرضه رهنی، اوراق قرضه تضمین شده، اوراق قرضه قابل تبدیل، اوراق قرضه درآمدی و …
اوراق قرضه با نرخ بهره شناور
در برخی اوراق قرضه نرخ بهره در هر دوره (عمدتاً سه ماه) مورد تجدید نظر قرار گرفته و جزو اوراق قرضه با نرخ شناور درنظرگرفته می‌شود. بانک‌ها نیز اوراق بهادار با نرخ شناور منتشر کرده و به آن گواهی سپرده با نرخ شناور می‌‌‌گویند.
مزایا و معایب اوراق قرضه
سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه شرکت‌های بورسی، ریسک کمتری نسبت به سرمایه‌گذاری در سهام همان شرکت‌ها دارد. اما با توجه به اینکه در بخش خصوصی انجام می‌شود، این سرمایه‌گذاری دارای ریسک بوده و معمولاً شرکت‌های بورسی در مواقع تأمین مالی ازطریق اوراق بدهی، اقدام به توزیع اوراق قرضه می‌کنند. برای مثال صاحبان سرمایه تمایلی به خرید و سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه شرکت‌های ورشکسته ندارند، چون کسب بازدهی در این نوع شرکت‌ها به‌سختی انجام می‌شود. از دیگر معایب سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه، عدم معافیت مالیاتی در این نوع سرمایه‌گذاری نسبت به انواع دیگر است. ازجمله این نوع سرمایه‌گذاری‌ها می‌توان سرمایه‌گذاری در سپرده‌های بانکی را مثال زد.
اوراق صکوک
اوراق اجاره
یکی از مهم‌ترین انواع صکوک معرفی‌شده، صکوک اجاره است که دارنده آن بهصورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن براساس قرارداد اجاره به مصرف‌کننده یا بانی واگذار شده است. در صکوک اجاره حق استفاده از منافع دارایی یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها، در برابر اجاره‌بها از مالک به شخص دیگری منتقل می‌شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص این اوراق می‌توانید به این مطلب مراجعه نمایید.
مدت قرارداد اجاره مشخص است و می‌توان اجاره‌بها را در ابتدای دوره، انتهای دوره، با سررسیدهای ماهانه، فصلی یا سالانه پرداخت کرد. از آنجاییکه صکوک اجاره بیان‌گر مالکیت مشاع فرد است، می‌توان آن را در بازار ثانویه و به قیمتی که به‌وسیله عامل‌های بازار تعیین می‌شود، معامله کرد.
اوراق مرابحه
یکی از انواع قرارداد بیع، بیع مرابحه است که از زمانهای قدیم بین مردم رایج بوده و مقصود از آن بیعی است که فروشنده قیمت تمام‌شده کالا اعم از قیمت خرید، هزینه‌های حمل‌ونقل، نگهداری و سایر هزینه‌های مربوطه را به اطلاع مشتری میرساند و در مرحله بعد تقاضای مبلغ یا درصدی اضافی به‌عنوان سود میکند. برای مثال اعلان میکند این کالا را به هزار تومان خریده و حاضر است به هزار و صد تومان یا با ده درصد سود به مشتری بفروشد. در بیع مرابحه چنانچه بایع در بیان قیمت خرید یا هزینه‌های مربوطه دروغ بگوید مشتری خیار فسخ میکند. بیع مرابحه میتواند بهصورت نقد یا نسیه منعقد شده و درصورتی‌که نسیه باشد به‌طورمعمول نرخ سود آن بیشتر است.
اوراق مضاربه
مضاربه در لغت یعنی تجارت با سرمایه دیگری و در اصطلاح عبارت است از اینکه شخصی (مالک)، مالی (سرمایه) را به دیگری (عامل) بدهد و درمقابل، سهم معینی از سود آن را دریافت کند. شایان ذکر است سود اوراق مضاربه بهصورت کامل به سود فعالیت تجاری بستگی خواهد داشت. با اینکه سود فعالیت تجاری تا حدودی قابل پیش‌بینی است، اما در عمل تابع عوامل مختلفی بوده که احتمال دارد با پیش‌بینی مغایرت داشته باشد. درنتیجه سود این اوراق کاملاً متغیر و در پایان دوره مالی قطعی می‌شود.
علمای شیعه برخلاف اهل تسنن عقد مضاربه را منحصر در تجارت می‌دانند و به همین جهت در ایران این عقد تنها در تجارت منعقد می‌گردد.
اوراق مشارکت
اوراق مشارکت ساده
اوراق مشارکت ساده پس از انتشار تغییر پیدا نمی‌کند و در پایان دارنده و منتشرکننده آن می‌توانند اصل سرمایه و سود حاصل از بکارگیری آن در پروژه را استرداد نمایند. بر این اساس دارنده ورقه مشارکت، در یک پروژه خاص شریک شده و پس از اجرای پروژه رابطه وی با شرکت ناشر ورقه به پایان می‌رسد. اوراق مشارکت ساده متداولترین نوع ورقه مشارکت به شمار می‌رود و براساس مکانیسم‌های حقوقی خاص ازجمله تضمین بازپرداخت اصل و سود ورقه که مقررات حاکم بر این اوراق را پیش‌بینی نموده‌اند، معامله میشوند. این اوراق ابزار مناسبی برای شرکت عموم در سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت است. زیرا صاحب ورقه میتواند آن را انتقال یا به ناشر ارائه دهد.
اوراق مشارکت مرکب
اوراق مرکب توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر می‌گردد که به دو نوع طبقه‌بندی میشوند:
الف) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام:
این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت‌های پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می‌شود.
ب) اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام :
این اوراق توسط شرکت‌های سهامی عام منتشر شده و در سررسید یا زمان افزایش سرمایه به سهام شرکت‌های منتشرکننده اوراق مشارکت تبدیل می‌گردد. چون مقررات این نوع ورقه مشارکت بهصورت کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام و به‌وسیله قانون‌گذار بعد از انقلاب اسلامی اقتباس شده است؛ در این حالت صاحب ورقه میتواند درصورت سوددهی شرکت و وضعیت خوب اقتصادی آن نسبت به زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت، با تبدیل ورقه خود به سهم از بهبود وضعیت اقتصادی شرکت بهره گیرد.
برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره اوراق مشارکت می‌توانید به این مطلب مراجعه نمایید.
تفاوت اوراق مشارکت با اوراق قرضه
اوراق مشارکت نوعی اوراق قرضه محسوب شده با این تفاوت که این اوراق جهت تأمین طرح‌های عمرانی، تولیدی و خدماتی به‌کار می‌رود و توسط دستورالعمل‌ها و ضوابط بانک مرکزی کنترل می‌شود. اما اوراق قرضه برای صادرکننده محدودیت خاصی قائل نیست و شرکت انتشاردهنده میتواند سرمایه کسب‌شده از اوراق قرضه را در هر سرمایه‌گذاری به کار برد.
گواهی سپرده
گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری عام
سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذار عام به سپرده‌ای اطلاق می‌شود که نزد بانک با سررسید مشخص افتتاح شده و بانک در ازای آن اقدام به صدور گواهی به همین نام می‌نماید. گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذار عام بانام یا بی‌نام بوده و شرایط عمده قرارداد سپرده‌گذاری در آن ذکر می‌گردد.
گواهی سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص
سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص به سپرده‌هایی اطلاق می‌گردد که بانک برای تجهیز منابع و تأمین مالی طرح‌های جدید تولیدی، ساختمانی، خدماتی و نیز توسعه و تکمیل طرح‌های سودآور موجود با سررسید مشخص افتتاح می‌نماید و این اوراق را در ازاء افتتاح سپرده مدت‌دار ویژه سرمایه‌گذاری خاص صادر می‌نماید.
نحوه خرید اوراق بدهی
خرید و مقایسه اوراق بدهی بر مبنایی خاص صورت می‌گیرد که در ادامه به این موضوع می‌پردازیم که چه اوراقی برای سرمایه‌گذاری مطلوب‌تر است. همان‌طور که در بالا بهصورت خلاصه بیان شد، برخی از اوراق بدهی بدون پرداخت سود دوره‌ای هستند و برخی نیز دارای پرداخت سود با دوره‌های پرداخت مختلف و نرخ سود اسمی هستند.
برای خرید اوراق بدهی باید معیارهای زیر در نظر گرفته شود:
نرخ سود سالیانه (YTM)
مبنای خریدوفروش اوراق سهام قیمت و شاخص‌های عملکرد مثل P/E است. اما مبنای خریدوفروش اوراق بدهی سود معادل سالیانه (YTM) در زمان خرید است.
نحوه محاسبه نرخ سود مؤثر سالیانه (YTM)
نرخ سود مؤثر سالیانه اوراق بدهی با اصل تنزیل پول محاسبه می‌گردد. محاسبه این نرخ سود برای یک سرمایه‌گذار عادی به‌ویژه در سود اوراق بدهی با پرداخت میان‌دوره‌ای کمی پیچیده است. به همین خاطر ما از آموزش فرمول محاسبات سود سالیانه اوراق در اینجا صرف‌نظر می‌کنیم. برای آگاهی بیشتر می‌توانید به سایت فرابورس www.ifb.ir مراجعه نمایید.
اصل تنزیل (discounting)
اصل تنزیل بر مبنای منطق ارزش زمانی پول استوار هست. به بیان دیگر ارزش هزار تومان امروز بیشتر از هزار تومان فردا است. برای نمونه زمانی‌که به‌منظور سپرده‌گذاری به بانک مراجعه می‌نماییم، بانک سود سالانه را اعلام کرده و ما با توجه به میزان پول خود و سود بانکی سال بعد پول خواهیم داشت و مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان پول با سود بانکی ۱۵ درصدی سال دیگر برابر ۱۱۵میلیون تومان خواهد شد. در بازار بدهی قیمت اسمی اوراق بدهی (مبلغی که در زمان سررسید اوراق دریافت می‌کنیم)، مشخص است. قیمت فعلی اوراق را نیز عرضه و تقاضای بازار مشخص میکند. اما سود معادل سالیانه یاYTM مجهول است که با قرارگیری در فرمول محاسبه می‌گردد.
نکته: شایان ذکر است اوراق بدهی با بیشترین YTM لزوماً به معنی بهترین سرمایه‌گذاری نیست. به همین علاوه بر سود معادل سالیانه باید معیارهای زیر را نیز مورد بررسی قرار دهیم.
ریسک نکول
ریسک نکول اوراق به معنای آن است که منتشرکننده اوراق نتواند در زمان سررسید، اصل پول و سود شما را بازگرداند. به همین دلیل برای ارزیابی ریسک نکول اوراق، باید به ناشر و ضامن اوراق نیز توجه کنیم. چنانچه ناشر دولت باشد، ضامن آن نیز دولت (خزانه و وزارت دارایی) خواهد بود. در این حالت ریسک نکول صفر است، چون دولت ورشکسته نمی‌گردد. اوراق اسناد خزانه اسلامی و اوراق مشارکت دولتی نیز جزو این دسته هستند. اما درصورتی‌که ناشر اوراق بدهی شرکت‌ها باشند، اوراق اجاره یا اوراق مشارکت شرکت‌های بزرگ و اوراق دیگر بدون ریسک به‌حساب نمی‌آیند. چون‌که شرکت‌ها در زمان ورشکستی قادر به پرداخت بدهی به صاحبان اوراق نیستند. در همین راستا ضامن شرکت دارای اهمیت می‌شود که باید توانایی پرداخت اصل پول و سود صاحبان اوراق را داشته باشد. پس در زمان خرید اوراق بدهی منتشرشده توسط شرکت‌ها به ضامن آن نیز توجه کنید.
ریسک نقدشوندگی
ریسک نقدشوندگی به‌معنای آن است که سرمایه‌گذار به‌راحتی قادر به پیدا کردن خرید برای فروختن اوراق خود نباشد. این مشکل در صورتی پیش می‌آید که حجم معاملات سهام یا اوراق کم باشد. همچنین در صورت بالا بودن حجم معاملات، سرمایه‌گذار به‌آسانی میتواند در بازار بدهی، اوراق موردنظر خود را خریداری کرده و به فروش برساند. نقدشوندگی از معیارهای مهم جهت خریدوفروش به شمار می‌رود. عدم نقدشوندگی یک نوع هزینه برای سرمایه‌گذار خواهد بود.
سود پرداختی
اوراق صکوک
نرخ سود کنونی صکوک در مقایسه با سایر اوراق بهادار رقیب، تعیین و مشخص می‌شود.
در شرایط کنونی که نرخ سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت وضعیت مشخصی دارند، نرخ صکوک اجاره نیز باید به صورتی تعیین شود که برای سرمایه‌گذاران به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری جذاب به‌حساب آید و به همین دلیل، صکوک تاکنون با نرخ‌های ۱۷ و ۵/۱۷ درصد منتشر شده‌اند.
در بازارهای مالی دنیا با توجه به ساختار و نوع صکوک، نرخ بازده متفاوت است. در برخی مدل‌های صکوک، پرداخت حداقل نرخ سود به سرمایه‌گذاران تضمین می‌شود، این در حالی است که برخی دیگر هیچ تضمینی برای پرداخت سود ندارند.
اوراق مشارکت
به اوراق مشارکت سود ثابتی بهصورت علی‌الحساب تعلق می‌گیرد که در مقاطعی از سال پرداخت می‌شود. سود قطعی اوراق هم، در سررسید و از محل سود طرح مورد مشارکت و به‌تناسب قیمت اسمی و مدت زمان سرمایه‌گذاری در اوراق، تعیین و به دارندگان اوراق پرداخت می‌گردد. چنانچه سود طرح، کمتر از سود علی‌الحساب پرداخت شده باشد یا طرح زیان‌ده باشد، دستگاه صادرکننده اوراق مسئول آن بوده و سود علی‌الحساب پرداخت‌شده، قابل تعدیل یا استرداد نیست. صادرکنندگان اوراق، متعهد پرداخت سود علی‌الحساب در مواعد مقرر و بازپرداخت اصل مبلغ اوراق در سررسید و سود قطعی آن در فاصلۀ زمانی پنج ماه بعد از سررسید هستند. این تعهدات، در مورد اوراق مشارکت طرح‌های عمرانی اعم از آن‌که دولت و یا یکی از دستگاه‌های اجرایی مجری آن باشد، توسط دولت تعهد و تضمین می‌شود و در مورد اوراق مشارکت منتشرشده توسط دستگاه‌های عمومی (به‌استثنای طرح‌های عمرانی) یا خصوصی، شخص حقوقی دیگری با عنوان ضامن، تعهدات ناشر را تضمین میکند. در مورد اوراق مشارکت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بانک به‌عنوان ناشر پرداخت اصل و سودهای متعلقه را در سررسیدهای مقرر، از طریق بانک‌های عامل تضمین میکند.
نرخ کارمزدها
شرکت بورس اوراق بهادار تهران
| نوع معامله | صکوک اجاره | اوراق مشارکت |
| خرید | ۰٫۰۰۰۷۲۶ | ۰٫۰۰۰۷۲۶ |
| فروش | ۰٫۰۰۰۷۷۴ | ۰٫۰۰۰۷۷۴ |
| جمع | ۰٫۰۰۱۵ | ۰٫۰۰۱۵ |
شرکت فرابورس ایران
| نوع معامله | اوراق مشارکت، صکوک اجاره، اوارق خزانه اسلامی |
| خرید | ۰٫۰۰۰۷۲۶ |
| فروش | ۰٫۰۰۰۷۷۴ |
| جمع | ۰٫۰۰۱۵ |
| نوع معامله | انواع صکوک، اوراق مشارکت و گواهی سپرده در معاملات بازارگردان |
| خرید | ۰٫۰۰۰۷۴۴۴ |
| فروش | ۰٫۰۰۰۱۱۱۳ |
درصورتی‌که بازار گردان متعهد به خرید اوراق بهادار به کف قیمتی معینی باشد (ایفای نقش بازار سازی)، کارمزد مشابه جدول فوق است.
| نوع معامله | انواع صکوک، اوراق مشارکت و گواهی سپرده در معاملات بازارگردان |
| خرید | ۰٫۰۰۰۱۱۳۷ |
| فروش | ۰٫۰۰۰۱۱۱۳ |
درصورتی‌که بازار گردان متعهد به خرید اوراق بهادار به کف قیمتی معینی نباشد، کارمزد مشابه جدول فوق است.
جمع‌بندی
اوراق در یک نگاه
یک دیدگاه
بازتاب ها: همه چیز درباره بورس ایران – تریدر سبدگردان امین عارفی نژاد