تجربه الهام در بورس

فارس را فروختم …۱۱۰۸ خرید و ۱۲۵۵ فروش تقریبا ۲۰۰۰۰ تومن سود کردم خدا بده برکت…

به نام خدا

بالاخره بعد از کلی پایین و بالا کردن و بعد از کلی جستجوی کار و کار درست و حسابی پیدا نکردن تصمیم گرفتم برم و سرمایه گذاری در بورس را تجربه کنم…البته تقریبا سه سال پیش موقعی که بانک دی تازه می خواست تاسیس بشه یه مقدار سهام بانک دی خریداری کرده بودم ولی از طریق بانک و اطلاعات چندانی نداشتم و یکبار هم که افزایش سرمایه می خواست بده بانک از سهام حق تقدم استفاده کردم ولی تجربه دیگه ای نداشتم…

اواخر شهریور ۱۳۹۲ تصمیمم را قطعی کردم و البته نظر همسری هم در این باره مثبت بود و رفتم کارگزاری (م ف ی د)

برای کد بورسی اقدام کردم….

برخوردشون خیلی خوب بود البته چون من یکم دلهره داشتم قبل از اینکه اقدام به گرفتن کد بورسی کنم سعی کردم اطلاعاتم را ببرم بالا و در مورد بورس حداقل های بورسی را بدونم…

و اما امروز ۲ مهر ۱۳۹۲ اولین خریدم را به صورت انلاین انجام دادم..

سرمایه اولیه ام تقریبا ۱ میلیون بود…

سعی کردم از مشورت چند تا از دوستام بهره ببرم تا تو خریدهام انتخاب خوبی کرده باشم.. ولی تا سود نده سهام بازم نشون نمیده..

اولین خریدام

فارس…………….۱۱۰۸۹ریال
ولصنم ……………۲۱۱۸ریال
شپدیس………..۱۹۱۸۹ریال
فملی…………….۳۸۹۹ریال

۲ مهر ۱۳۹۲

حتما شما هم تاکنون، بارها و بارها، در صدا و سیما و سایر رسانه‌ها، شنیده‌اید که مثلا شاخص بورس امروز با ۵۰ واحد رشد، به عدد ۳۲ هزار واحد رسید. همچنین گاهی اوقات رسانه‌ها از کاهش شاخص بورس خبر می‌دهند. اما تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که شاخص بورس، بیانگر چیست و چرا افزایش یا کاهش آن، اهمیت دارد؟ اساس نوسانات شاخص چه مفهومی دارد؟ در این برنامه، قصد داریم درباره شاخص‌های بورس و انواع آنها صحبت کنیم.

شاخص چیست؟

شاخص، در مفهوم کلی، معیاری است که براساس آن می‌توان چیـزی را تشخیص داد. در بورس هم شاخص‌ها، در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آنها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و حتی روند آینده بورس را پیش‌بینی کرد، بنابراین، طبیعتا باتوجه به نقش بسیار مهمی که شاخص‌های بورس، در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا می‌کنند، نوسانات شاخص‌ها نیز برای سرمایه‌گذاران بسیار حائز اهمیت است. شاخص‌ها بورس، انواع مختلفی دارند که هر کدام، وضعیت بورس را از جنبه‌ خاصی نشان می‌دهد، بنابراین سرمایه‌گذاران در تحلیل شاخص‌های بورس باید به کارکرد هر شاخص توجه کافی داشته باشند. در ادامه، مهمترین شاخص‌های بورس را به شما معرفی می‌کنیم.

شاخص کل

شاخص کـل که به آن شاخص قیمت و بازده نقدی هم می‌گویند، بیانگر سطح عمومی قیمت و سود سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس است، به بیان ساده‌تر، “تغییرات شاخص کل در واقع بیانگر میانگین بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس است”.

لازم است در این خصوص مقداری توضیح دهیم. اگر به خاطر داشته باشید، در برنامه‌های گذشته گفتیم که بازدهی سرمایه‌گذاران در بورس از دو طریق بدست می‌آید. اول دریافت سود نقدی سالیانه و دوم، تغییر قیمت سهم در طول دوره سرمایه‌گذاری. برای مثال، فردی را درنظر بگیرید که سهام شرکت الف را در ابتدای سال، با قیمت ۱۵۰ تومان خریداری می‌کند. اگر قیمت سهام این فرد در پایان سال، به ۱۸۰ تومان افزایش یابد و شرکت، در پایان سال نیز ۱۵ تومان به عنوان سود نقدی، به ازای هر سهم توزیـع کند، این فرد مجموعا ۴۵ تومان سود از محل افزایش قیمت سهم و دریافت سود نقدی بدست آورده است و بنابراین، بازدهی وی در پایان سال، ۳۰ درصد خواهد بود، زیرا سرمایه وی از ۱۵۰ تومان به ۱۹۵ تومان افزایش یافته است.

تغییرات شاخص کل نیز دقیقا بیانگر میانگین بازدهی بورس است، بنابراین، اگر به عنوان مثال، شاخص کل بورس در ابتدای سال، ۲۰ هزار واحد باشد و در پایان سال، با ۱۰ هزار واحد افزایش، به ۳۰ هزار واحد برسد، به این معناست که میانگین بازدهی بورس از محل افزایش قیمت سهام شرکت‌ها و تقسیم سود نقدی بین سرمایه‌گذاران در آن سال، ۵۰ درصد بوده است:

(میزان رشد شاخص در طول سال) ۱۰۰۰۰ = ۵۰ % × ۲۰۰۰۰

دو نکته قابل توجه درخصوص شاخص کل می‌بایست مدنظر سرمایه‌گذاران باشد:

نکتـه اول اینکه افزایش شاخص کل، لزومـا به معنای سودآوری سهام همه شرکت‌های حاضر در بورس نیست، همانطور که کاهش شاخص کل نیز لزوما به معنای ضرردهی سهام همه شرکت‌ها در بورس نیست، زیرا همانگونه که گفته شد، شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است و چه بسا، در برخـی موارد، علیرغم رشد قابل توجه شاخص کل بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهامداران خود را با زیان مواجه سازنـد و یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سهام خود دارند، سود قابل قبولی بدست می‌آورند. بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفا با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل درخصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند و حتی در شرایط رشد مستمر شاخص‌ کل نیز در انتخاب سهام، کاملا دقت نمایند.

نکته دوم ارتباط بیـن شاخص کل و سبد سهام است. حتما به خاطر دارید که یکی از اصول بسیار مهم سرمایه‌گذاری در بورس، تشکیل سبد سهام متنـوع است. هر اندازه سبد سهام یک سرمایه‌گذار، متنوع‌تر و به ترکیب سهام شرکت‌های موجود در بورس نزدیک‌تر باشد، بازدهی آن سرمایه‌گذار نیز به متوسط بازدهی کل بورس که توسط شاخص کل نشان داده می‌شود، نزدیک‌تر خواهد بود، تا آنجا که اگر فردی بتواند ترکیب سهام موجود در سبد سهـام خود را بطور کامل، منطبق بر ترکیب تمامی سهام حاضر در بورس نمایـد، بازدهی وی نیز بطور کامل منطبق بر نوسانات شاخص کل بورس خواهد بود و مثلا با رشد ۳۰ درصدی شاخص، وی نیـز حدودا ۳۰ درصد سـود بدست خواهد آورد.

در این برنامه، با مفهوم شاخص کل بورس آشنا شدید. لازم به ذکر است اطلاعات مربوط به شاخص‌های بورس بصورت لحظه‌ای در پایگاه اطلاع‌رسانی بورس اوراق بهادار تهران به نشانی www.irbourse.com (خوانده شود آی آر بورس نقطه کام) و پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی www.tsetmc.com (خوانده شود تی اس ای تی ام سی نقطه کام) قابل مشاهده است. در برنامه بعد، سایر شاخص‌های بورس را به شما معرفی خواهیـم کرد. خدانگهدار

در قسمت‌های گذشته، با مفهوم سهام، مزایای سهام در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، عوامل موثر بر قیمت سهام و اصول کلی خرید و فروش سهام آشنا شدید. در این قسمت، قصد داریم برخی از اصطلاحات متداول در بازار سهام را که تاکنون بارها شنیده‌اید، برای شما تشریـح کنیم

نماد …………………………………………………………………………………………..

نماد، در واقع نام اختصاری شرکت های پذیرفته شده در بورس است. برای مثال، نماد شرکت پتروشیمی خارک در بورس، شخارک (به کسر ش) است. حرف اول نماد، برگرفته از صنعتی است که شرکت در آن قرار دارد و بخش دوم نماد، در واقع خلاصه نام شرکت است. مثلا در نماد شخارک، حرف ش بیانگر صنعت شیمیایی و کلمه خارک، مخفف عبارت پتروشیمی خارک است. فعالان بورس، عمدتا بجای استفاده از نام کامل شرکت ها، نماد آنها را بکار می برند.

توقف نماد …………………………………………………………………………………………..

گاهش اوقات، معاملات سهام برخی شرکت ها در بورس بصورت موقتی، متوقف می شود. در این حالت، اصطلاحا می گویند نماد شرکت متوقف شده است. عمدتا بورس زمانی نماد یک شرکت را متوقف می کند که رویدادی حائز اهمیت درخصوص آن شرکت اتفاق افتاده باشد، به نحوی که این رویداد بتواند موجب افزایش یا کاهش بیش از اندازه قیمت سهام شرکت شود. برای مثال، قبل از برگزاری مجامع سالیانه شرکت، نماد آن شرکت متوقف می شود، زیرا در مجمع سالیانه، سود سهامداران مشخص خواهد شد و این موضوع، می تواند بر قیمت سهم بعد از مجمع، تأثیر زیادی داشته باشد. طبیعتا توقف نماد در اینگونه موارد، به سرمایه گذاران اجازه می دهد تا پس از انتشار اطلاعات کامل و شفاف شدن وضعیت شرکت، در شرایط یکسان و عادلانـه، درخصوص خرید، فروش و یا نگهداری آن سهم تصمیم گیری کنند.

مجمع …………………………………………………………………………………………..

به گردهمایی سهامداران و مدیران شرکت که به منظور تصمیم گیری درخصوص مسائل مهم شرکت برگزار می شود، مجمـع گفته می شود. سهامداران شرکت، متناسب با میزان سهم خود، در مجامع حق رأی دارنـد. هیئت مدیره شرکت موظف است حداقل ۱۰ روز قبل از برگزاری مجمع، آگهی برگزاری مجمع را در روزنامه کثیرالانتشاری که به عنوان روزنامه رسمی شرکت انتخاب شده است، منتشر کند تا سهامداران از این موضوع مطلع شوند. مجامع شرکت ها به دو دستـه تقسیم می شوند:

۱- مجمع عادی سالیانه ۲- مجمع فوق العاده

۱- مجمع عادی سالیانه

هیئت مدیره شرکت موظف است هر سال یک بار، سهامداران شرکت را دعوت کرده و گزارش عملکرد سالیانه خود را به سهامداران ارائه نماید. به این گردهمایی، مجمع عمومی سالیانه گفته می شود. در مجمع عمومی سالیانه، همچنین درخصوص موارد مهمی مانند میزان سود تقسیمی به سهامداران و انتخاب اعضای هیئت مدیره، رأی گیری می شود.

۲- مجمع فوق العاده

بجز مجمع سالیانـه، هر مجمع دیگری که توسط شرکت برگزار شود، مجمع فوق العاده نام دارد. در مجامع فوق العاده عمدتا درخصوص مواردی مانند افزایش سرمایه شرکت، تغییر نشانی و نام شرکت و… تصمیم گیری می شود.

سال مالـی …………………………………………………………………………………………..

منظور از سال مالی، دوره یک ساله ای است که مبنای محاسبه سود و زیان و سایر گزارش های مالی شرکت می باشد. سال مالی در بسیاری از شرکت ها، از ابتدای فروردین تا پایان اسفند است، اما برخی از شرکت ها، براساس نوع فعالیت خود، سال مالی خود را زمان دیگری، مثلا از ابتدای مهر تا پایان شهریور سال بعد، تعیین می کنند. در پایان سال مالی، مجمع سالیانه شرکت برگزار و عملکرد هیئت مدیره در طول سال مالـی، مورد ارزیابی سهامداران قرار می گیرد. هیئت مدیره شرکت موظف است حداکثر ظرف مدت ۴ ماه پس از پایان سال مالی شرکت، مجمع عادی سالیانـه را برگزار کند.

صورت سود و زیان …………………………………………………………………………………………..

حتما به خاطر دارید که گفتیم یکی از مهمترین معیـارها برای انتخاب سهام یک شرکت، میزان سودآوری آن شرکت است. طبیعتا هر اندازه میزان سودآوری یک شرکت در مقایسه با قیمت سهام آن شرکت در بورس، بیشتر باشد، می تواند یکی از نشانه های ارزنده بودن سهم باشد. اما چگونه می شود از میزان سودآوری یک شرکت مطلع شد؟ صورت سود و زیان، بخوبی بیانگر میزان سود یک شرکت در پایان سال مالی است. شرکت ها موظفند در پایان سال مالی، صورت صورت و زیان خود را منتشر و از این طریق، میزان سودآوری خود را به سهامداران اطلاع دهند. در صورت سود و زیان، مواردی مانند میزان فروش شرکت ها، میزان هزینه های آنها و سایر اطلاعات با اهمیت مربوط به عملکرد شرکت قابل مشاهده است. سهامداران برای مشاهده صورت سود و زیان شرکت ها، می توانند به پایگاه اینترنتی www.codal.ir (خوانده شود کدال نقطه آی آر) مراجعه کنند.

ترازنامه …………………………………………………………………………………………..

در بیان عوامل تعیین کننده در قیمت سهام، توضیح دادیم که سرمایه گذاران باید علاوه بر سودآوری شرکت، به میزان دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت نیز توجه داشته باشند. طبیعتا برای یک سرمایه گذار مهم است که بداند شرکتی که قصد دارد در آن سرمایه‌گذاری کند، چه میزان دارایی، اعم از پول نقد، ملک، ماشین‌آلات و… دارد. میزان بدهی‌ها و تعهدات شرکت به بانک‌ها، تأمین‌کنندگان مواد اولیه و… چقدر است؟ و در مجموع‌، آنچه که به عنوان سرمایه سهامداران شرکت یا اصطلاحا، حقوق صاحبان سهام، پس از کسر بدهی‌های شرکت از دارایی‌های آن باقی می‌ماند، چقدر است؟ همه این اطلاعات، از طریق مطالعه ترازنامه شرکت قابل مشاهده است. در واقع، ترازنامه که همانند صورت سود و زیان، در پایان دوره مالی شرکت برای اطلاع سهامداران منتشر می‌شود، همانند یک تصویر واضح و شفاف، وضعیت شرکت را ازنظر میزان دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام نشان می‌دهد. سرمایه‌گذاران برای مشاهده ترازنامه شرکت‌ها نیز همانند صورت سود و زیان، می‌توانند به پایگاه اینترنتی www.codal.ir مراجعه کنند.

سود هر سهـم (EPS)…………………………………………………………………………………………..

اگر کل سودی را که شرکت در پایان سال مالی خود، بدست می آورد، بر تعداد سهام منتشر شده توسط شرکت تقسیم کنیم، عدد حاصل بیانگر سود هر سهم است. برای مثال، اگر براساس اطلاعات مندرج در صورت سود و زیان، کل سود خالص شرکت در پایان سال مالی ۵۰۰ میلیون تومان و تعداد سهام شرکت هم یک میلیون سهم باشد، سود هر سهم ۵۰۰ تومان خواهد بود:

۵۰۰=۱۰۰۰۰۰۰ ÷ ۵۰۰۰۰۰۰۰۰

سود تقسیمی هر سهـم (DPS)…………………………………………………………………………………………..

اگر به خاطر داشته باشید، گفتیم که شرکت ها، لزوما همه سودی را که در پایان سال مالی بدست می آورند، بین سهامداران توزیع نمی کنند و بخشی از آن را برای اجرای برنامه های توسعه ای شرکت، نگه می دارند. میزان سودی که به ازای هر سهـم، بین سهامداران توزیع می شود، سود تقسیمی هر سهم یا اصطلاحا DPS می گویند. اگر در مثال قبل، شرکت به ازای هر سهم، ۳۰۰ تومان از ۵۰۰ تومان سود را توزیع کند، DPS شرکت ۳۰۰ تومان خواهد بود. تصمیم گیری درخصوص میزان تقسیم سود، در مجمع عادی سالیانه و با رأی گیری از سهامداران انجام می شود. پس از تصویب مبلغ سود تقسیمی، شرکت موظف است حداکثر ظرف مدت ۸ ماه، این مبلغ را به سهامداران بپردازد. البته معمولا شرکت ها سود سهامداران خرد را زودتر از این موعد، پرداخت می کنند. منظور از سهامداران خرد، سهامدارانی است که در مقایسه با سهمداران عمده، تعداد کمی از سهام شرکت را در اختیار دارند. سود تقسیمی هر سهم، به افرادی تعلق می گیرد که در زمان برگزاری مجمع شرکت، سهام آن شرکت را در اختیار داشته باشنـد. لازم به ذکر است که شرکت‌ها، سیاست‌های متفاوتی درخصوص تقسیم سود دارند، برخی ترجیح می‌دهند بیشتر سود سهام را بین سهامداران تقسیم کنند، اما برخی دیگر درصد کمی از سود را تقسیم کرده و بخش عمده آن را به تأمین نقدینگی مورد نیاز برای انجام طرح‌های توسعه‌ای، اختصاص می‌دهند. سرمایه‌گذاران باید هنگام انتخاب سهام، به سیاست شرکت در توزیع سود توجه داشته باشند، برای مثال، افرادی که دریافت سود مستمر برای آنها مطلوبیت دارد، ترجیح می‌دهند سهام شرکت‌هایی را بخرند که سود تقسیمی آنها بیشتر است، اما افرادی که دید بلندمدت‌تری دارند، بیشتر به سراغ شرکت‌هایی می‌روند که بجای درصد تقسیم سود زیاد‌، بخش عمده سود سالیانه را صرف توسعه فعالیت‌های شرکت می‌کنند.

پیش بینی سود …………………………………………………………………………………………..

شرکت ها معمولا در پایان هر سال مالی، بودجه سال آینده خود را منتشر میکنند. یکی از مهمترین اطلاعات مندرج در بودجه شرکت ها، پیش بینی مقدار سود هر سهم آنان است، به عنوان مثال، شرکت الف در پایان سال ۱۳۹۱ پیش بینی می کند که در پایان سال مالی ۱۳۹۲، به ازای هر سهم، ۱۰۰ تومان سود بدست آورد. این پیش بینی برای سرمایه گذاران حائز اهمیت است، زیرا می تواند چشم انداز شرکت را حداقل برای یک سال آینده، مشخص نماید.

تعدیل سـود …………………………………………………………………………………………..

شرکت های پذیرفته شده در بورس موظفند بصورت مستمر و در دوره های سه ماهه (کنترل شود)، عملکرد واقعی خود را بررسی کرده و ضمن مقایسه عملکرد واقعی با بودجه پیش بینی شده، پیش بینی جدید خود از میزان سودآوری شرکت را براساس عملکرد واقعی به بازار منعکس کنند. به عنوان مثال، شرکت الف پیش بینی کرده است که در پایان سال مالی ۱۳۹۲، ۱۰۰ تومان سود به ازای هر سهم بدست آورد. اما پس از گذشت سه ماه از فعالیت شرکت و با بررسی عملکرد این سه ماه، پیش بینی خود را تغییر داده و از ۱۰۰ تومان به ۱۱۰ تومان افزایش می دهد. همین شرکت ممکن است پس از بررسی عملکرد شش ماهه خود، به این نتیجه برسد که سود ۱۱۰ تومانی قابل تحقق نیست و پیش بینی سود شرکت، باید به ۹۵ تومان کاهش یابد. تغییرات اینچنینی در سود پیش بینی شده را اصطلاحا تعدیل سود می گویند. سرمایه گذاران باید باید همواره در تصمیم گیری های خود، به تعدیل سود سهام توجه داشته باشند.

درصد تحقق سـود …………………………………………………………………………………………..

شرکت الف را درنظر بگیرید. این شرکت در ابتدای سال ۹۲ پیش بینی کرده بود که در پایان سال، ۱۰۰ تومان سود به ازای هر سهم بدست آورد. اگر در پایان سال، میزان سود تحقق یافته این شرکت به ازای هر سهم، ۹۵ تومان باشد، به این معناست که شرکت الف توانسته است ۹۵ درصد سود پیش بینی شده خود را محقق کند. هر اندازه درصد تحقق سود یک شرکت بالاتر باشد، نشان دهنده پیش بینی دقیق تر و عملکرد بهتر آن شرکت خواهد بود.

صف خرید و صف فروش …………………………………………………………………………………………..

وقتی حجم تقاضا برای یک سهم در بورس، از حجم عرضه آن سهم بیشتر باشد، برای آن سهم صف خرید تشکیل می شود. تشکیل صف خرید برای یک سهم نشان دهنده اقبال سرمایه گذاران به آن سهم است.

در نقطه مقابل، وقتی حجم عرضـه یک سهم در بورس، بیشتر از حجم تقاضا برای آن سهم باشد، برای سهم مذکور صف فروش شکل می گیرد. تشکیل صف فروش برای یک سهم، می تواند حاکی از بی رغبتی سرمایه گذاران به آن سهـم است.

البته ذکر این نکته ضروری است که هر اندازه میزان نقدشوندگی در یک بورس بیشتر باشد، از حجم صف‌هی خرید و فروش سهام در آن بورس کاسته خواهد شد، زیرا در همه شرایط اعم از افزایش و کاهش قیمت سهام، همواره متقاضی برای سهام وجـود دارد و این، یعنی روان‌بودن فرایند معاملات در بورس و قابلیت نقدشوندگی بالا. در بورس ایران نیز در سال های اخیر، میزان نقدشوندگی بازار افزایش و از حجم صف‌های خرید و فروش، تا حد زیـادی کاسته شده است.

نکته‌ جالب و البته مهم درباره صف‌ خرید و فروش این است که باتوجه به تأثیر لحظه‌ای و بسیار سریع اطلاعات بر میزان عرضه و تقاضای سهام در بورس، معمولا بلافاصله پس از انتشار یک اطلاعات حائز اهمیت درخصوص سهام، صف خرید یا فروش برای آن سهم تشکیل می‌شود، بنابراین سرعت عمل سرمایه‌گذاران در تصمیم‌گیری برای خرید و فروش یک سهم در موفقیت آنها برای سرمایه‌گذاری بسیار حائز اهمیت است. برای مثال، انتشار خبری درخصوص آزادسازی نرخ سیمان، می‌تواند موجب انتظار سرمایه‌گذاران برای افراد درآمد و سودآوری شرکت‌های سیمانی و در نتیجه، افزایش تقاضای آنها برای خرید سهام شود و همین امر، در فاصله کوتاهی، تشکیل صف خرید و افزایش قیمت سهام شرکت‌های سیمانی را بدنبال خواهد داشت، بنابراین سرمایه گذارانی که زودتر از دیگران برای خرید این سهم اقدام کنند، طبیعتا بیشتر از دیگران سود بدست خواهند آورد.

دامنه نوسان …………………………………………………………………………………………..

منظور از دامنه نوسان، حداکثر افزایش یا کاهشی است که قیمت سهام شرکت، در یک روز می تواند داشته باشد. در حال حاضر، دامنه نوسان قیمت سهام در بورس تهران، ۴ درصد و دامنه نوسان قیمت سهام در فرابورس، ۵ درصد است (کنترل شود)، به این معنا که مثلا اگر قیمت سهم الف در بورس تهران، در ابتدای روز ۲۰۰ تومان باشد، قیمت این سهم در پایان ساعت معاملات حداکثر می تواند ۸ تومان افزایش و یا ۸ تومان کاهش داشته باشد (۸=۰٫۰۴*۲۰۰). دامنه نوسان با این هدف تعیین شده است که در مواقع بحرانی یا در مواردی که بازار، تحت تأثیر رفتارهای هیجانـی برخی سهامداران، بویژه سهامداران خرد قرار دارد، از بروز نوسانات شدید در قیمت سهام و در نتیجه، ضرر و زیـان هنگفت سهامداران جلوگیری شـود.

البته شرکت هایی که نماد آنها مدتـی متوقف شده است، پس از بازگشایـی نماد مشمول دامنه نوسان نمی شونـد، زیـرا اطلاعات با اهمیتی که نماد شرکت به خاطـر آن متوقف شده است، ممکن است تأثیری، بیش از دامنه نوسان تعیین شده بر قیمت سهم داشته باشد و طبیعی است که براساس سازوکار حراج، باید اجازه داده شود تا اطلاعات، تأثیر واقعی خود را بر میزان عرضه و تقاضا و در نتیجه قیمت سهام بگذارد، هرچند این تأثیـر بیشتـر از دامنه مجـاز نوسـان روزانه باشد.

حجم مبنـا …………………………………………………………………………………………..

حجم مبنـا، حداقل تعداد سهام یک شرکت است که باید در طول روز، معامله شود تا قیمت آن سهم، بتوانـد براساس سقف دامنه نوسان، افزایش یا کاهش یابد. بنابراین، درصورتی که تعداد سهام معامله شده یک شرکت در طول روز، کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبت درصد نوسان قیمت آن سهم نیز کاهش خواهد یافت. در حال حاضر، حجم مبنای شرکت های پذیرفته شده در بورس، ۰۰۰۸/۰ (هشت ده هزارم) است (این عدد کنترل شود)، بنابراین، اگر به عنوان مثال تعداد کل سهام یک شرکت پذیرفته شده در بورس ۲۰ میلیون سهم باشد، تنها درصورتی قیمت سهام این شرکت در طول یک روز می تواند ۴ درصد افزایش یا کاهش داشته باشد که حداقل ۱۶ هزار سهم شرکت الف در طول روز، مورد داد و ستد قرار گیرد.

۱۶۰۰۰=۰٫۰۰۰۸*۲۰۰۰۰۰۰۰

هدف از تعیین حجم مبنا، این است که سرمایه گذاران اطمینان داشته باشند نوسانات قیمت سهام، در نتیجه خرید و فروش تعداد مشخص و قابل توجهی سهام صورت گرفته است، چراکه در غیر اینصورت، معامله حتـی چند عدد سهم یک شرکت، می تواند قیمت سهام این شرکت در بورس را تحت تأثیر قرار داده و منجر به ایجاد قیمت های غیرواقعی و کاذب در بورس شود.

قیمت پایانی سهـم …………………………………………………………………………………………..

قیمت پایانـی سهام یک شرکت، در واقع میانگین قیمت‌هایی است که آن سهم در طول روز، براساس آن قیمت‌ها مورد داد و ستد قرار گرفته است. البته سامانه معاملاتی بورس پس از محاسبه میانگین قیمت سهم در طول روز، بصورت خودکار بررسی می‌کند که آیا میزان معاملات سهم نیز به اندازه حجم مبنا بوده است یا خیر؟ طبیعتا اگر حجم معاملات سهم حداقل به اندازه حجم مبنا بوده باشد، میانگین محاسبه شده، به عنوان قیمت پایانی سهم در سامانه معاملات ثبت خواهد شد، اما اگر حجم معاملات سهم از حجم مبنا کمتر باشد، به همان نسبت از میزان افزایش یا کاهش قیمت سهم هم کاسته شده و قیمت پایانی، بر این اساس محاسبه و در سامانه معاملات ثبت می‌شود.

به عنوان مثال، فرض کنید قیمت سهم الف در ابتدای روز شنبه، ۲۰۰ تومان و میانگین قیمت معاملات این سهم در طول روز شنبه نیز ۲۰۶ تومان باشد. بنابراین، میانگین قیمت سهم در پایان روز شنبه، در مقایسه با ابتدای روز، ۶ تومان، یعنی ۳ درصد رشد داشته است. حال اگر تعداد سهام معامله شده شده شرکت الف در طول روز شنبه، برابر با حجم مبنا باشد، قیمت پایانی سهم در روز شنبه، همان ۲۰۶ تومان خواهد بود، اما اگر تعداد سهام معامله شده شرکت الف، تنها معادل نصف حجم مبنای تعیین شده برای این سهم باشد، طبیعتا میزان افزایش سهم نیز از ۶ تومان، به ۳ تومان کاهش یافته و قیمت پایانی سهم در روز شنبه، ۲۰۳ تومان تعیین خواهد شد. لازم به ذکر است که قیمت پایانی سهم در یک روز، به عنوان قیمت پایه آن سهم در ابتدای روز بعد، در سامانه معاملات بورس درنظر گرفته می‌شود.

تاکنون با چهار نوع ورقه بهادار قابل داد و ستد در بورس، شامل اوراق مشارکت، اوراق اجاره، سهام و گواهی حق تقدم خرید سهام آشنا شده‌اید. در این قسمت، قصد داریم یکی دیگر از انواع اوراق بهاداری را که در بورس خرید و فروش می‌شود، بصورت اجمالی به شما معرفی کنیم. اسم این ورقه بهادار، قرارداد آتی است.

قبل از آنکه درباره قرارداد آتی برای شما صحبت کنم، باید این نکته را تأکید کنم که سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی، بسیار پرریسک‌تر از سهام بوده و نیازمند تخصص بسیار زیاد در این زمینه است، بنابراین، به افراد عـادی و غیرمتخصص به هیچ وجـه توصیه نمی‌شود در قرارداد آتی سرمایه‌گذاری کنند.

قرارداد آتی چیست؟

با توجه به عبارت قرارداد آتی، می‌توان فهمید اولا کلمه قرارداد در این عبارت، حاکی از نوعی رابطه قراردادی بین خریـدار و فروشنـده است و ثانیا، کلمه آتی در این عبارت، نشان می‌دهد قراردادی که بین فروشنده و خریدار قرارداد آتی وجود دارد، مربوط به آینده است.

با این مقدمه، به سراغ تعریف قرارداد آتـی می‌رویم:

قرارداد آتـی قراردادی است که براساس آن، فروشنده متعهد می‌شود تعداد معینی از یک دارایی (مانند سهام) را در تاریخ مشخصی در آینده، با قیمت معین به خریـدار تحویل نماید؛ در مقابل خریدار قرارداد آتی هم متعهد می‌شود دارایی موردنظر را در تاریخ تعیین شده، با قیمت معین از فروشنده اوراق، خریداری نماید. اجازه بدهید با یک مثال توضیح دهیم:

فرض کنید قیمت سهام شرکت “الف” هم‌اکنون در بورس ۲۰۰ تومـان است. یک سرمایه‌گذار را درنظر بگیرید که براساس بررسی‌ها و مطالعات دقیق، به این نتیجه رسیده است که قیمت سهام شرکت الف در چهار ماه آینده، با ۲۰ درصد افزایش، به ۲۴۰ تومان خواهد رسید، بنابراین، از دید این سرمایه‌گذار، خرید سهام شرکت الف می‌تواند سودآوری قابل قبولـی داشته باشد.

اولیـن گزینه‌ای که پیش روی این سرمایه‌گذار قرار دارد، این است که سهام مذکور را خریداری نماید و منتظـر باشد تا پس از چهار مـاه، قیمت سهم رشد کرده و سود موردنظر وی محقق شود. طبیعتا درصورتی که پیش‌بینی وی دقیـق باشد و قیمت سهم از ۲۰۰ تومان، به ۲۴۰ تومان برسد، وی در مدت چهار ماه ۲۰ درصد سـود خواهد کرد.

اما این سرمایه‌گذار می‌تواند بجای آنکه سهام شرکت الف را خریداری و همه پول موردنیاز برای آن را پرداخت نماید، تنها با پرداخت درصدی از این پول، قرارداد آتی سهام شرکت الف با سررسید چهارماهه را در بورس خریداری نمایـد. برای مثال، اگر سرمایه‌گذار قرارداد آتی سهام شرکت الف با قیمت ۲۲۰ تومان و سررسید چهار ماهه را خریداری کند، به این معناست که وی متعهد شده است چهار ماه بعد، تعداد معینی از سهام شرکت مذکور را با قیمت هر سهم ۲۲۰ تومـان، از فروشنده قرارداد آتـی، خریداری نمایـد.

طبیعتـا درصورتی که پیش‌بینی این سرمایه‌گذار درست باشد و قیمت سهم شرکت الف در چهار ماه بعد، به ۲۴۰ تومان برسد، وی به ازای هر سهم ۲۰ تومان سود خواهد کرد (۲۰=۲۲۰-۲۴۰)، اما اگر به هر دلیل اگر قیمت سهم در چهار ماه بعد، کمتر از مبلغ ذکر شده در قرارداد آتی یعنی ۲۲۰ تومان باشد، این سرمایه‌گذار متحمل زیان خواهد شد.

اولین سوالـی که ممکن است برای شما بوجود آمده باشد که تفاوت خرید سهام، با خرید قرارداد آتی سهام چیست؟ اگر به مثال ذکر شده دقت کنیـد، پاسخ این سوال را متوجه خواهید شد. برای خرید سهام، سرمایه‌گذار باید همه پول را بپردازد، اما در خرید قرارداد آتی سهام، سرمایه‌گذار تنها با پرداخت درصدی از پول که به عنوان وجه تضمین توسط بورس اخذ می‌شود، می‌تواند مطمئن باشد که سهام موردنظر خود را در تاریخ تعیین شده، با قیمت مندرج در قرارداد خریـداری خواهد کرد. وجه تضمین هم دقیقا به این علت، توسط بورس از خریدار و فروشنده قراردادهای آتی دریافت می‌شود که طرفین قرارداد به تعهدات خود مبنی‌بر تحویل سهام، با قیمت مشخص در تاریخ تعیین شـده، پایبند باشند.

دومین سوال این است که اگر قرارداد آتـی، چنین مزیتی دارد که سرمایه‌گذار تنها با پرداخت درصدی از پول، می‌تواند کل سود ناشی از افزایش قیمت سهام را بدست آورد، چرا تنها تعداد بسیار محدودی از سرمایه‌گذاران در قراردادهای آتـی، سرمایه‌گذاری می‌کنند؟

مثال قبل را درنظر بگیرید. فرض کنید پیش‌بینی سرمایه‌گذار مبنی‌بر اینکه قیمت سهام شرکت الف در چهار ماه بعد به ۲۴۰ تومان برسد، محقق نشود و بجای آن، قیمت سهم به ۱۸۰ تومان کاهش یابد. در این حالت، سرمایه‌‌گذار نه تنها سود بدست نخواهد آورد، بلکه متحمل زیان ۴۰ تومان نیز خواهد شد، زیرا وی متعهد شده است در تاریخ مذکور، تعداد معینی از سهام شرکت الف را با قیمت ۲۲۰ تومان بخرد، درحالیکه قیمت این سهـم در بورس، هم‌اکنـون ۱۸۰ تومان است: ۴۰ = ۱۸۰ – ۲۲۰

بنابراین، به همان اندازه که احتمال کسب سود در قراردادهای آتـی بیشتر است، احتمال کسب زیـان براثر پیش‌بینی نادرست قیمت سهام در آینده نیز در قراردادهای آتی، بیشتر از سایر انواع اوراق بهادار است و بنابراین، ممکن است سرمایه‌گذار به علت پیش‌بینی نادرست قیمت سهم، متحمل زیانی سنگین در مقایسه با مبلغ سرمایه‌گذاری خود شود، بنابراین، به همان اندازه که احتمال کسب بازده در قراردادهای آتـی بیشتر از سهام است، ریسک این اوراق نیز در مقایسه با سهام، بسیار بیشتر است.

در پایـان، توجه به این نکته لازم است که در بازار سرمایه ایران، قرارداد آتی صرفا محدود به سهام نیست، بلکه در بورس کالای ایران نیز قراردادهای آتی سکه بهار آزادی داد و ستد می‌شود و جالب اینکه حجم معاملات قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالای ایران، بسیار بیشتـر از حجم معاملات قراردادهای آتی سهام است.

البته برای چندمین بار، تأکید می‌کنیم که قراردادهای آتی، جزو اوراق بهادار بسیار پرریسک محسوب می‌شوند و لازم است سرمایه‌گذاران، حتی درصورت داشتن قدرت ریسک‌پذیری بالا، قبل از ورود به این عرصه، شناخت کافی درخصوص ابعاد و جزئیات قراردادهای آتـی بدست آورند.

 

در قسمت‌های گذشته، اوراق مشارکت، اوراق اجاره و سهام، به عنوان سه نوع اوراق بهاداری که در بورس داد و ستد می‌شود را به شما معرفی کردیم. بر این اساس، گفتیم که اوراق مشارکت و اوراق اجاره، جزو اوراق بهادار با درآمد ثابت محسوب می‌شوند، زیرا هیچگونه ریسکی ندارند و بازدهی آنها تضمین شده است، اما سهام، جزو اوراق بهادار دارای ریسک محسوب می‌شود و البته، خریداران سهام در ازای پذیرش این ریسک، می‌توانند بازدهی بیشتر از بازدهی اوراق مشارکت و اوراق اجاره بدست آورند.

در این قسمت، قصد داریم یکی دیگر از انواع اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس را به شما معرفی کنیم، اوراق بهاداری که به نوعی، وابستـه به سهام محسوب شده و ریسک آن نیز تقریبا با ریسک سهام برابر است. اسم این ورقه بهـادار، گواهی حق تقدم خرید سهام است.

گواهی حق تقدم خرید سهام چیست؟

حتما به خاطر دارید که در تشریح مزایای سهام، گفتیم که یکی از مزایای سهام در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار این است که چون سهامداران یک شرکت، در واقع به نسبت سهم خود، مالک آن شرکت محسوب می‌شوند، در خرید سهام جدید شرکت نیز اولویت قرار دارند. به این اولویت، حق تقدم خرید سهام می‌گوینـد.

به عنوان مثال، فرض کنید شرکت الف قصد دارد با انتشار سهام جدید در بورس، سرمایـه خود را ۲۰ درصـد افزایش داده و از ۱۰ میلیارد تومان، به ۱۲ میلیارد تومان برساند. باتوجه به اینکه قیمت اسمی هریک از سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، ۱۰۰ تومان است، بنابراین شرکت مذکور برای آنکه سرمایه خود را ۲ میلیارد تومـان افزایش دهد، باید ۲۰ میلیون سهم ۱۰۰ تومانـی منتشر کند:

۲۰۰۰۰۰۰۰۰۰=۱۰۰×۲۰۰۰۰۰۰۰

طبیعتا در این حالت، سهامداران فعلی شرکت الف برای خرید سهام جدید شرکت حق تقدم دارند و می‌توانند به میزان ۲۰ درصد تعداد سهام موجود خود (یعنی متناسب با درصد افزایش سرمایه شرکت) سهام جدید با قیمت ۱۰۰ تومان بخرند، بنابراین، اگر فردی مالک ۱۰۰۰ سهم شرکت الف باشد، می‌تواند یعنی ۲۰۰ سهم جدید با قیمت اسمی ۱۰۰ تومان خریـداری کند.

۲۰۰=۲۰%×۱۰۰۰

اما این حق تقـدم، چه جذابیتی برای سهامداران فعلی شرکت دارد؟

حتما به خاطر دارید که گفتیم قیمت سهام اغلب شرکت‌ها در بورس، بیشتر از قیمت اسمی آنهاست، به عنوان مثـال، اگرچـه قیمت اسمی سهام شرکت الف ۱۰۰ تومان است، اما ممکن است قیمت این سهم در بورس، ۱۵۰ تومان باشد. در این صورت، قیمت بازار سهام شرکت الف، ۵۰ تومان بیشتر از قیمت اسمی آن خواهد بود، بنابراین، سهامداران فعلی این شرکت با خرید سهام جدید، در واقع ۵۰ تومان به ازای هر سهم سود بدست می‌آورند، سودی که تنهـا به سهامداران فعلی شرکت تعلق دارد.

۵۰ =۱۰۰ – ۱۵۰

گواهی حق تقدم خرید سهام چیست؟

تاکنون با مزایای حق تقـدم خرید سهام برای سهامداران فعلی شرکت آشنا شده‌اید. اما شاید این دو سوال درباره حق تقدم، ذهن شما را به خود مشغول کرده باشد:

– سهامداران فعلی چگونـه از تصمیم شرکت برای افزایش سرمایه مطلع می‌شوند؟

– آیا سهامداران فعلی، ملزم به استفاده از حق تقدم خود هستند و درصورت استفاده نکردن از حق تقـدم، از کسب سود ناشی از مابه‌التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار سهم محروم خواهند شد؟

پس از آنکه موضوع افزایش سرمایه شرکت به تصویب رسید، موضوع در روزنامه کثیرالانتشاری که به عنوان روزنامه رسمی شرکت انتخاب شده، منتشر می‌شود تا همه سهامداران از این تصیم مطلع شوند. همچنین فرمی برای سهامداران آن شرکت ارسال شده و از آنها درخواست می‌شود تا درصورت تمایل به استفاده از حق تقدم خود برای خرید سهام جدید، فرم مذکور را تکمیل و برای شرکت ارسال نمایند. به این فرم، اصطلاحا گواهی حق تقدم خرید سهام گفته می‌شود. سهامداران شرکت پس از دریافت گواهی حق تقدم خرید سهام، ممکن است به یکی از سـه روش زیر اقدام کنند:

۱- فـرم مذکور را در مهلت تعیین شده (که معمولا ۶۰ روز است) تکمیل و برای شرکت ارسال کنند. این اقدام به منزله تمایل سهامدار به مشارکت در افزایش سرمایه شرکت است. بنابراین وی باید علاوه‌بر تکمیل فـرم، مبلغ اسمی سهام را به حساب شرکت واریز نمایند تا سهام جدید، به نام آنها صادر شـود.

۲- برخی‌از سهامداران ممکن است به علت عدم اطلاع از افزایش سرمایه شرکت و یا هر دلیل دیگر، در مهلت تعیین شده هیچ اقدامی نکنند. در این حالت، شرکت پس از پایان مهلت مقرر، سهام باقیمانده را با قیمت روز بازار، در بورس فروخته و مابه التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار را به حساب سهامدارانی که از حق تقدم خود استفاده نکرده‌‌اند، واریـز می‌کند.

۳- دسته سوم از سرمایه‌گذاران، افرادی هستند که گواهی حق تقدم خرید سهام خود را در بورس می‌فروشند. این گروه از سهامداران می‌توانند برای فروش گواهی حق تقدم سهام خود، به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه و این گواهی را به قیمت روز بازار، به فروش برسانند. قیمت گواهی حق تقدم در بورس، معمولا معادل تفاوت قیمت اسمی (۱۰۰ تومان) و قیمت بازار سهم است. بنابراین، اگر مثلا قیمت سهام شرکت الف در بورس، ۱۵۰ تومان باشد، قیمت گواهی حق تقدم خرید سهام شرکت الف در بورس، حدودا ۵۰ تومان خواهد بود:

۵۰ =۱۰۰ – ۱۵۰

طبیعتا گواهی حق تقـدم خرید سهام، برای آندسته از سرمایه‌گذارانی که انتظار دارند قیمت سهم مذکور در آینده با افزایش مواجه شـود، جذابیت دارد، زیرا با خرید این گواهی، می‌توانند سهامدار شرکت مذکور شوند.

از آنجا که گواهی حق تقدم خرید سهام نیز همانند سهام، در بورس داد و ستد می‌شود، بنابراین یک ورقه بهادار به شمار می‌رود.

نکته‌ قابل توجه اینکه در هر صورت، مزایای ناشی از حق تقدم، به سهامداران شرکت تعلق دارند و حتی درصورت عدم استفاده آنها از حق تقدم، آنها از کسب این مزایـا محروم نخواهنـد شد، اگرچه برخی سهامداران ترجیح می‌دهند با دریافت سهام جدید، از این مزایا استفاده کنند و برخی دیگر، با فروش گواهی حق تقدم خود در بورس.

خب، تاکنون درباره سهام بدست آورده‌اید. اطلاعاتی از قبییل اینکه:

– حجم معاملات سهام در بورس در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار بسیار بیشتر است، بنابراین می توان گفت سهام، مهمترین ورقه بهاداری است که در بورس داد و ستد می شود.

– دارنده سهام یک شرکت، به نسبت سهم خود مالک شرکت بوده و در سود و زیان آن سهیم است.

– سهام، برخلاف اوراق مشارکت و اوراق اجاره، دارای ریسک بوده و البته، در ازای این ریسک، می تواند بازدهی بیشتری نصیب سرمایه گذاران نماید.

– افراد باید قبل از خرید سهام، عوامل موثر بر قیمت سهام را به دقت مورد بررسی قرار داده و درصورتی که قیمت سهم، مناسب و چشم انداز آینده شرکت نیز قابل قبول بود، برای خرید آن اقدام نمایند.

در این قسمت، قصد داریم برخی اصول کلی که باید در خرید و فروش سهام مدنظر قرار گیرد را به شما معرفی کنیم.

اصـل اول: براساس اطلاعات معتبر تصمیم گیری کنید، نه شایعات

اگر به خاطر داشته باشیـد، گفتیم که سرمایه گذاران هنگامی اقدام به خرید سهام یک شرکت می کنند که پس از بررسی عوامل متعدد اثرگذار بر قیمت سهام آن شرکت شامل عوامل محیطی، عوامل صنعت و عوامل درونی، به این نتیجه برسند که قیمت واقعی آن سهم بیشتر از قیمت بازار آن است. طبیعتا بررسی همه جانبه عوامل اثرگذار بر قیمت سهم، نیازمند بهره گیری از اطلاعات دقیق، جامع و معتبر است. به همان اندازه که استفاده از اطلاعات معتبر در تصمیم گیری سرمایه گذاران تأثیر مثبت دارد، بهره گیری از اطلاعات غیرمعتبر و شایعات در تصمیم گیری ها، می تواند منافع سرمایه گذاران را به خطر بیاندازد. تجربه نشان می‌دهد که در جریان فراز و فرود بازار سهام، بیش از هر چیز شایعات، اخبار و تحلیل‌های «نادرست» به سرمایه‌گذاران مخابره می‌شود. بنابراین لازم است سرمایه گذاران همواره به منابع رسمی برای کسب اطلاعات تکیه کرده و از توجه به اخبار و شایعات منابـع غیررسمی خودداری کننـد. مراجعه به پایگاههای اطلاع رسانی رسمی بورس مانند www.tsetmc.com، www.irbourse.com ، www.codal.ir و www.sena.ir می تواند در ارائه اطلاعات دقیق و معتبر به سرمایه گذاران، بسیار مفید باشد

اصـل دوم: با دید بلندمدت در بورس سرمایه گذاری کنید

دومین اصل در خرید و فروش سهام، سرمایه گذاری با دید بلندمدت است. عملکرد بورس در سال های گذشته نشان داده است که سرمایه گذارانی که با دید بلندمدت و البته آگاهانه، وارد این بازار شده اند، توانسته اند سود قابل قبولی از این بازار بدست آورند. همچنین براساس آمارها، مجموع بازدهی سهام در بلندمدت، از بازدهی بازارهایـی مانند مسکن، ارز و طلا، بیشتر بوده است، اگرچه ممکن است گاهی اوقات، بازدهی کوتاه مدت این بازارها، از بورس پیشی گرفته باشد. بنابراین، هر اندازه دید سرمایه‌گذاران بلندمدت‌تر باشد به همان نسبت نیز ریسک سرمایه گذاری کمتـر می شـود. مطالعه تاریخچه سرمایه‌گذاران موفق در دنیا نیز نشان می‌دهد که بازدهی‌های بزرگ، معمولا با خرید و نگهداری سهام ارزنده و ارزان در افق زمانی بلندمدت اتفاق بدست می آیند و نگاه کوتاه مدت در سرمایه گذاری و پیروی از جو بازار، عمدتا به نتایج قابل قبول منجر نمی شود.

بنابراین با دید بلندمدت سرمایه گذاری کنید و اگر پس از بررسی و مطالعه کامل، به این اطمینان رسیده اید که سهام ارزشمندی را خریده اید، نگران نوسانات مقطعی قیمت سهام خود نباشید.

اصـل سوم: همواره مراقب سهام خود باشید

اگرچه در اصل قبلی، توصیه کردیم که برای سرمایه گذاری در بورس، نگاه بلندمدت داشته باشید و به نوسانات مقطعی قیمت سهام توجه نکنید، اما تأکید کردیم این تفکر درصورتـی صحیح است که شما با بررسی کامل اطلاعات، به این نتیجه رسیده باشید که سهام شما، همچنان سهام ارزشمندی است و آنچه که باعث نوسانات قیمت سهم شده، برخی شرایط موقت و زودگذر است. اما اگر بررسی اطلاعات و مشورت با افراد خبـره، این اطمینان را برای شما بوجود آورد که سهام مناسبی را خریداری نکرده اید و یا اینکه با توجه به تغییر برخی متغیرهای موثر بر قیمت سهم، احتمالا روند قیمت آن در بلندمدت رو به کاهش خواهد بود، آیا باز هم توصیه به حفظ سهم در بلندمدت، منطقی است؟ در این شرایط، سرمایه گذار باید ضمن بازنگری در سبد سهام خود، سهامی را که شرایط مناسبی ندارند فروخته و بجای آن، سهام دیگری را که در وضعیت مطلوبی قرار دارد، خریداری کند.

لازم است در همین جـا، درباره تعصب نسبت به سهام، به عنوان یکی از چالش هایـی که بعضا گریبانگیر سرمایه گذاران می شود، توضیح دهیم. منظـور از تعصب نسبت به سهام این است که بعضا، باوجود آنکه بررسی اطلاعات معتبر و متغیرهای اثرگذار بر قیمت یک سهم، از شرایط نامناسب سهم و روند رو به کاهش قیمت آن حکایت دارد، اما برخی از سهامداران بدون درنظر گرفتن واقعیت ها و با این استدلال هایی مانند اینکه “این سهم در گذشته سهم بسیار خوبی بوده است”، یا “چون سهم را با قیمت بالاتر خریده ام، حاضر نیستم به قیمت کمتر بفروشم” و…، از فروش سهام خودداری می کنند، غافل از اینکه شاید با فروش سهام مذکور و سرمایه گذاری در سهامی که شرایط مناسب تری دارد، نه تنها بتوانند زیان خود را جبران کنند، بلکه سود قابل قبولی نیز بدست آورند.

بنابراین، لازم است سرمایه گذاران همواره مراقب سبد سهام خود بوده و درصورت لزوم، ترکیب سرمایه گذاری خود را مورد بازنگری قرار دهند.

اصل چهارم: سبدی از سهام متنوع تشکیل دهید

حتما این ضرب‌المثل معروف را شنیده اید که: همه تخم‌مرغ¬ها را در یک سبد نگذارید. دلیلش کاملا مشخص است، چون اگر سبد تخم مرغ به زمین بیفتـد، بیشتر تخم مرغ ها خواهد شکست. این ضرب المثل در خرید و فروش سهام هم کاربرد زیادی دارد، تا حدی که یکی از نظریه های مطرح شده درخصوص راهکارهای کاهش ریسک سرمایه گذاری، به “تئوری پرتفوی” یعنی “نظریه سبد” معروف است. براساس این نظریه، هر اندازه در سبد سرمایه گذاری، سهام شرکت های مختلف از صنایع متنوع بیشتر باشد، ریسک سرمایه گذاری کاهش خواهد یافت. اجازه بدهید با یک مثال، موضوع را بیشتر توضیح دهیم.

دو سرمایه گذار را در نظر بگیرید که اولی، همه پول خود در سهام یک شرکت واردکننده قطعات خودرو سرمایه گذاری کرده است. اما سرمایه گذار دوم، نصف پول خود را در در سهام شرکت وارد کننده قطعات خودرو و نصف دیگر را دیگر را در سهام یک شرکت صادرکننده محصولات پتروشیمی، سرمایه گذاری کرده است. به نظر شما در صورت افزایش نرخ ارز چه اتفاقی خواهد افتاد؟ کاملا مشخص است که افزایش نرخ ارز، به دلیل آنکه هزینه های شرکت واردکننده قطعات خودرو را افزایش میدهد، باعث افت قیمت سهام این شرکت خواهد شد، در حالیکه شرکت صادرکننده محصولات پتروشیمی، براثر افزایش نرخ دلار، با افزایش سودآوری و در نتیجه رشد قیمت سهام مواجه خواهد شد. در این شرایط، قطعا سرمایه گذار اول به علت افت قیمت سهام شرکت واردکننده قطعات خودرو، دچار ضرر خواهد شد، اما سرمایه گذار دوم احتمالا ضرر چندانی متحمل نشده و حتی ممکن است سود هم کسب کند، زیرا نیمی از سهامش کاهش قیمت و نیمی دیگر، افزایش قیمت داشته است. هر انـدازه سبد سرمایه گذاری، متنوع تر باشد، ریسک سرمایه گذاری کاهش یافتـه و احتمال کسب بازدهی پایدار برای سرمایه گذار، افزایش خواهد یافت.

اصل پنجم: با سرمایه مازاد خود، سهام بخرید

بعضا مشاهده شده است که برخی افراد، پس از شنیدن اخبار مربوط به رشد متوالی شاخص های بورس و افزایش قیمت سهام، در یک رفتار هیجانـی، یا سرمایه ضروری زندگی خود مانند خانه، خودرو و… را فروخته و یا با قرض گرفتن از دیگران، اقدام به خرید سهام می کنند. چنین رفتاری، به هیچ وجه توصیه نمی شود، چراکه بورس همواره در معرض افت و خیز قرار دارد و وارد کردن سرمایه ضروری زندگی در بورس، می تواند سرمایه گذار را در این نوسانات، دچار تزلزل و اضطراب نماید، تا جائیکه ممکن است وی با تحمل زیان، مجبور به خروج از بورس شود. اما افرادی که سرمایه مازاد و پس اندازهای خود را وارد بورس می کنند، طبیعتـا در برابر افت و خیزهای بورس، قدرت تحمل و آرامش بیشتری داشته و در تصمیم گیری های خود، منطقی تر عمل میکنند.

بنابراین، تنهـا آن بخش از سرمایه خود را به خرید سهام اختصاص دهید که درصورت کاهش قیمت سهام، نه خللـی به زندگی شما وارد کند و نه آرامش روحی شما و خانواده تان را به مخاطره بیاندازد.

اصل ششم: نوسان را به عنوان ذات بازار سهام، بپذیرید

فردی که قصد دارد ازطریق خرید سهام در بورس، سرمایه گذاری کند، باید این واقعیت را بپذیرد که نوسان قیمت، ویژگی ذاتی سهم است، به بیان دیگر، روند صعودی قیمت سهم در گذشته، لزوما به معنای تداوم این روند در آینده نیست، کما اینکه روند نزولی قیمت سهم در گذشته نیز لزوما به معنای ادامه افت قیمت سهم در آینده نخواهد بود. اگر به خاطر داشته باشید، در تشریح عوامل موثر بر قیمت سهم، به برخی عوامل محیطی و عوامل مرتبط با صنعت اشاره کردیم که خارج از کنترل شرکت می باشد. بروز هریک از این عوامل، ممکن است باعث افت و خیز در قیمت سهام شود، بنابراین لازم است سرمایه گذار قبل از ورود به بازار سهام، این واقعیت و ریسک ناشی از آن را بپذیـرد.

اصل هفتـم: با افراد متخصص مشورت کنید

باتوجه به اینکه عوامل بسیار متعدد و متنوعی بر قیمت سهام تأثیر گذار هستند، بنابراین تجزیه و تحلیل این عوامل و تصمیم گیری براساس آن، نیاز به تخصص و مطالعه دقیق دارد. بنابراین، اگر قصد دارید بصورت مستقیم سهام خرید و فروش کنید، اما تخصص کافی در این خصوص ندارید، حتما با افراد خبره و دارای صلاحیت مشورت کنید. بتازگـی، چندین شرکت مشاور سرمایه گذاری با مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار تأسیس شده است. این شرکت ها پس از بررسی ویژگی های فردی و میزان ریسک پذیری سرمایه گذاران، آنان را در انتخاب سهام مناسب، راهنمایی کرده و در ازای ارائه این خدمات، مبلغی را به عنوان حق مشاوره دریافت می کنند. برای مشاهده اطلاعات شرکت های سرمایه گذاری دارای مجوز، می توانید به پایگاه اینترنتی سازمان بورس و اوراق بهادار به نشانی www.seo.ir مراجعه کنید. یک بار دیگر هفت اصل طلایـی برای خرید و فروش سهـام را مرور میکنیم:

۱- براساس اطلاعات معتبر تصمیم گیری کنید، نه شایعات

۲- با دید بلندمدت، در بورس سرمایه گذاری کنید

۳- همواره مراقب سهام خود باشید

۴- سبدی از سهام متنوع تشکیل دهید

۵- با سرمایه مازاد خود سهم بخرید

۶- نوسان را به عنوان ذات بازار سهام، بپذیرید

۷- با افراد متخصص مشورت کنید

تاکنون با عوامل موثر بر قیمت سهام در بورس شامل، سه دسته عوامل شامل ۱- عوامل محیطـی یا کلان، ۲- عوامل مرتبط با صنعت و ۳- عوامل درونی، آشنا شده‌اید در این قسمت، قصد داریم به موضوع قیمت سهام، البته از نگاهی دیگر بپردازیـم. اجازه بدهید موضوع این قسمت را با چند سوال آغاز کنیـم.

چرا قیمت سهام اغلب شرکت ها در بورس از قیمت اسمـی آنها یعنی ۱۰۰ تومان بیشتر است؟

آیا قیمتی که در بورس برای سهام تعیین می شود، همواره با ارزش واقعی یک سهم برابر است؟ اگر اینطور است، چرا همچنان برخی سرمایه گذاران متقاضی خرید برخی سهام، حتی با قیمتی بالاتر هستند؟

در این قسمت، قصد داریم با ذکر انواع قیمت یک سهم، به این سوالات پاسخ دهیم. پس با ما همراه باشید.

هر سهم، چهار نـوع قیمت دارد:

الف: قیمت اسمی: قیمت اسمـی یک سهم، قیمتی است که عرضه اولیه سهام شرکت براساس آن قیمت انجام می شود. همانطور که قبلا هم توضیح دادیم، قیمت اسمی هریک از سهام شرکتهای پذیرفته شده در بورس در ایران، یکصد تومان (۱۰۰۰ ریال) است. مبلغ قیمت اسمی، بر روی برگه های سهام درج می شود. در تصویر زیر، نمونه یک برگه نشان داده شده است. همانطور که مشاهده می کنید، کل سرمایه شرکت، تعداد سهام منتشر شده و قیمت اسمی هریک از سهام، به علاوه تعداد سهامی سهامدار در اختیار دارد، بر روی برگه سهام درج شده است.

ب: قیمت دفتـری: اگر مجموع بدهی های شرکت را از مجموع دارایی های شرکت کم کنیم، مبلغ باقیمانده نشان دهنده مجموع ارزش سرمایه سهامداران شرکت یا به تعبیر دقیق تر، مجموع حقوق صاحبان سهام شرکت خواهد بود. حال اگر مبلغ حقوق صاحبان سهام شرکت را بر تعداد سهام شرکت تقسیم کنیم، عدد حاصل بیانگر قیمت دفتری هر سهم است.

برای مثال، فرض کنید مجموع ارزش دارایی های شرکت الف در پایان سال اول فعالیت شرکت، ۱۰ میلیارد تومان است. این شرکت همچنین در مجموع ۷ میلیارد تومان به بانکها و سایر شرکتها، بدهی دارد. بنابراین، مجموع حقوق صاحبان سهام این شرکت ۳ میلیـارد تومان خواهد بود (۳=۷-۱۰). حال اگر شرکت مذکور در مجموع تعداد ۲۰ میلیون سهم منتشر کرده باشد، ارزش دفتری هر سهم این شرکت ۱۵۰ تومان خواهد بود. (۱۵۰=۲۰۰۰۰۰۰۰/۳۰۰۰۰۰۰۰۰۰)

شاید برای شما این سوال بوجود آمده باشد که چطور قیمت اسمی سهام شرکت الف ۱۰۰ تومان است، در حالیکه قیمت دفتری سهام این شرکت ۱۵۰ تومان؟ پاسخ این است که میزان سودی که شرکت در پایان سال اول فعالیت خود بدست آورده است نیز به عنوان حقوق سهامداران محسوب و باعث شده است تا ارزش دفتری سهم، از ۱۰۰ تومان به ۱۵۰ تومان افزایش یابد.

دلیل ذکر کلمه “دفتر” در قیمت دفتری سهم هم این است که اعداد و ارقام مربوط به دارایی ها و بدهی های شرکت، براساس ارقام ثبت شده در دفاتر حسابداری شرکت، مدنظر قرار می گیرند.

ج: قیمت بازار: قیمت بازار یا قیمت معاملاتی، قیمتی است که سهام براساس آن، در بورس معامله می شود. همانطور که قبلا هم توضیح دادیم، اگرچه قیمت اسمی هر سهم در بورس ۱۰۰ تومان است، اما سهام اغلب شرکت ها در بورس براساس قیمت اسمی و حتی ارزش دفتری، معامله نمی شود. آنچه که قیمت سهم در بورس را تعیین می کند، میزان عرضه و تقاضا برای یک سهم است. برای مثال، ممکن است به علت عملکرد خوب یک شرکت، سرمایه گذاران زیادی متقاضی خرید سهام آن شرکت در بورس باشند. بنابراین، قیمت آن در بورس براساس میزان تقاضا، افزایش خواهد یافت و حتی ممکن است این افزایش، تا چند برابر قیمت اسمی هم باشد. در نقطه مقابل، عملکرد ضعیف یک شرکت ممکن است باعث بی رغبتی سرمایه گذاران به خرید یا نگهداری سهم مذکور و در نتیجه، افزایش عرضه آن در بورس باشد. طبیعتا با افزایش عرضه، قیمت سهم کاهش یافته و اگر این روند ادامه یابد، ممکن است قیمت سهم حتی به زیر قیمت اسمی، یعنی ۱۰۰ تومان برسد. بنابراین، قیمت بازار یک سهم، قیمتی است که در بورس، برای سهم تعیین می شود.

د: قیمت ذاتی: منظور از قیمت ذاتی یک سهم، ارزش واقعی آن سهم است. شاید برای شما این سوال بوجود آید که چه تفاوتی بین قیمت بازار و قیمت ذاتی یک سهم وجود دارد. اجازه بدهید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنید قیمت بازار سهم شرکت الف، هم اکنون ۲۰۰ تومان است، به بیان دیگر، سهام شرکت الف هم اکنون با قیمت ۲۰۰ تومان در بورس در حال خرید و فروش است. اما سرمایه گذاران زیادی همچنان متقاضی خرید این سهم هستند. اگر از این سرمایه گذاران سوال کنید که چرا قصد دارید سهام این شرکت را خریداری کنید؟ پاسخ همه آنها این خواهد بود که “به نظر ما، این سهم بیشتر از ۲۰۰ تومان ارزش دارد”. معنی این جمله این است که ارزش واقعی سهام شرکت الف، بیشتر از قیمت بازار این سهم است.

بنابراین، در یک تعریف ساده، قیمت ذاتی یک سهم، بیانگر ارزشی است که سرمایه گذاران برای سهم قائل هستند. طبیعتا اگر از دید سرمایه گذاران، ارزش ذاتی یک سهم بالاتر از قیمت بازار آن سهم باشد، گزینه مناسبی برای خرید خواهد بود، اما اگر ارزش ذاتی یک سهم کمتر از ارزش بازار آن باشد، سهم مذکور گزینه مناسبی برای سرمایه گذاری به شمار نمی رود.

این نکته را هم اضافه کنیم که عوامل سه گانه موثر بر قیمت سهام، یعنی عوامل محیطی، عوامل مرتبط با صنعت و عوامل درونی شرکت، در مجموع به سرمایه گذار کمک می کنند تا قیمت واقعی یک سهم را برآورد کرده و با مقایسه قیمت واقعی و قیمت بازار، درخصوص خرید، فروش و یا حفظ سهام شرکت مذکور تصمیم گیری کند. تا برنامه بعد، خداحافظ

تاکنون با دو دسته از عوامل موثر در تعیین قیمت سهام شرکت‌ها آشنا شده اید: ۱- عوامل کلان یا محیطی و ۲- عوامل مرتبط با صنعت

در این قسمت، قصد داریم درباره سومین دسته از عوامل موثر در تعیین قیمت سهام شرکت‌ها، یعنی عوامل درونی یا اصطلاحا عوامل خرد صحبت کنیم. برخلاف عوامل محیطی و عوامل مرتبط با صنعت، عوامل درونی، همانطور که از اسمش هم پیداست، به وضعیت داخلی شرکت مربوط‌‌اند. در ادامه، مهمترین عوامل درونی موثر بر قیمت سهام را برای شما بازگو می‌کنیم.

۱- میزان سودآوری شرکت و ثبات آن: بدون تردید، مهمترین انگیزه یک سرمایه‌گذار از خرید سهام شرکت، کسب سود است. برای یک سرمایه‌گذار بسیار مهم است که شرکتی که سهمش را خریده، بتواند عملکرد مناسبی داشته و سود قابل قبولی در پایان سال بدست آورد. البته، تداوم روند سودآوری نیز بسیار حائز اهمیت است، چرا که از دید سرمایه‌گذاران، شرکتی که فقط در یک دوره سود خوبی کسب کند، اما نتواند به این روند ادامه دهد، گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری نخواهد بود. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که شرکت‌ها، در سال‌های آغازین فعالیت خود، سودآوری چندان بالایی ندارند و به تدریج، روند سودآوری آنها بهبود می یابد که لازم است سرمایه‌گذاران به این موضوع توجه داشته و با دید بلندمدت، سودآوری شرکت را مورد ارزیابی قرار دهند.

۲- نسبت قیمت به درآمد سهم (P/E): نسبت P به E از تقسیم کردن قیمت سهم ((Price به سود سالیانه سهم (Earning) بدست می آید. برای مثال، دو شرکت الف و ب را که هر دو در صنعت ساختمان فعالیت می‌کنند و در اغلب شرایط نیز با هم یکسان هستند، درنظر بگیریـد. اگر سود سهام هر دو شرکت در پایان سال ۱۰۰ تومان باشد، اما قیمت سهام شرکت الف در بورس ۵۰۰ تومان و قیمت سهام شرکت ب، ۱۰۰۰ تومان، شما چه نتیجه ای خواهید گرفت؟ طبیعتا اولین چیزی که به ذهن می‌رسد این است که با فرض تداوم روند سودآوری، شرکت “الف” پس از ۵ سال، خواهد توانست اصل سرمایه سهامدارانش را از محل سود سهام، تأمین نماید (۵=۱۰۰/۵۰۰)، درحالیکه این مدت در شرکت “ب”، ۱۰ سال است (۱۰=۱۰۰/۱۰۰۰). بنابراین، احتمالا شرکت “الف” در مقایسه با شرکت “ب”، در وضعیت مناسب تری قرار دارد. معمولا در شرایط یکسان، هر اندازه نسبت P به E یک شرکت در مقایسه با سایر شرکت‌های موجود در آن صنعت کمتر باشد، نشان دهنده ارزنده بودن سهم است.

همچنین با بررسی نسبت P به E یک شرکت و مقایسه آن با نسبت P به E سایر شرکت‌های فعال در آن صنعت، می‌توان دریافت که آیا قیمتی که هم‌اکنون برای سهم مذکور در بورس تعیین شده، قیمت مناسبی است یا خیر؟ البته باید توجه داشت که نسبت P به E تنها یکی از معیارهای ارزیابی سهم است و نباید به تنهایی و بدون درنظر گرفتن سایر معیارها، ملاک تصمیم‌گیری قرار گیرد.

۳- قابلیت نقدشوندگی سهام: قبلا هم توضیح دادیم که یکی از ویژگی‌های یک دارایی خوب، این است که سریع به پول نقد تبدیل شود. سهام نیز به عنوان یک دارایی، از این ویژگی مستثنی نیست و طبیعتا سهامداران انتظار دارند هر زمان که خواستند، بتوانند سهام خود را فروخته و به پول نقد تبدیل کنند. هر اندازه حجم معاملات، دفعات معامله و تعداد سهام معامله شده یک شرکت در بورس بیشتر باشد، نشان دهنده قابلیت نقدشوندگی بالای این سهم است.

۴- وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌های شرکت: با بررسی صورت‌های مالی اساسی شرکت ازجمله ترازنامه، می‌توان شناخت خوبی نسبت به وضعیت مالی شرکت و بخصوص میزان دارایی‌ها و بدهی‌های آن بدست آورد. طبیعتا برای سهامدار، به عنوان فردی که به نسبت سهامش مالک شرکت محسوب می‌شود، این موضوع بسیار حائز اهمیت است که شرکت، چه دارایی‌هایی در اختیار دارد، به چه میزان بدهی دارد و آیا براساس این حجم دارایی و بدهی، سهام شرکت برای خرید مناسب است یا خیـر؟ با بررسی ترازنامه و سایر صورت‌های مالی شرکت، می‌توان این اطلاعات را بدست آورد.

۵- طرح‌های توسعه شرکت: هر اندازه طرح‌های توسعه‌ای در یک شرکت بیشتر باشد، نشان‌دهنده رشد و پویایی آن شرکت خواهد بود. بنابراین وجود طرح‌های توسعه‌ای، می‌تواند یکی از نشانه‌های ارزنده بودن سهام شرکت باشد. البته باید هدف از انجام طرح توسعه‌ای در شرکت و میزان تأثیر آن در فروش و سودآوری شرکت، بطور کامل مورد بررسی قرار گیرد، زیرا همه طرح های توسعه‌ای به یک اندازه در شرکت تأثیرگذار نیستند، مثلا طرح‌هایی که برای تعویض ماشین‌آلات فرسوده یک شرکت اجرا میشود، در مقایسه با طرح‌هایی که با هدف راه‌اندازی خطوط تولید جدید اجرا می شود، تأثیر کمتـری در میزان سودآوری شرکت دارند.

۶- میزان سهام در دست مردم: هرچه تعداد بیشتری از مردم، سهامدار یک شرکت باشند، وضعیت آن سهم مناسب‌تر خواهد بود، زیرا اولا همواره خریداران و فروشندگان زیادی برای سهم وجود داشته و در نتیجه، قابلیت نقدشوندگی سهم در بورس افزایش می یابد و ثانیا امکان دستکاری قیمت سهم توسط گروهی خاص از سهامداران، کاهش می‌یابد. به آن بخش از سهام شرکت که در اختیـار تعداد زیادی سرمایه‌گذاران قرار دارد، سهام شناور آزاد گفته می شود.

۷- ترکیب سهامداران شرکت: وجود برخی نهادها و سازمان‌های بزرگ به عنوان سهامداران عمده یک شرکت، می‌تواند به عنوان نقطه قوت برای سهام آن شرکت محسوب شود، زیرا سهامداران عمده در شرایط خاص می‌توانند با حمایت از سهم، مانع از افت قیمت سهام و در نتیجه، ضرر و زیان سهامداران شوند. البته وجود سازمان‌ها و نهادها در ترکیب سهامداری یک شرکت، لزوما به معنای حمایت آنان از سهم نیست و باید عملکرد گذشته سهامداران عمده در این خصوص مورد بررسی قرار گیرد.

در این برنامه، با هفت عامل درونی یک شرکت که بر قیمت و میزان اقبال سرمایه‌گذاران به خرید سهام آن شرکت اثرگذار است، آشنا شدید. شاید برای شما این سوال بوجود آمده باشد که اطلاعات مربوط به این عوامل، ازجمله میزان سودآوری، وضعیت مالی، نسبت P به E، اطلاعات مربوط به قابلیت نقدشوندگی، ترکیب سهامداران، طرح‌های توسعه‌ای و… درخصوص یک شرکت را چگونه می‌تواند بدست آورد. خوشبختانه در حال حاضر، همه این اطلاعات ازطریق پایگاه های اینترنتی رسمی بورس به نشانی www.tsetmc.com و www.codal.ir بصورت لحظه‌ای در دسترس سرمایه گذاران قرار دارد. فقط کافیست به اینترنت دسترسـی داشته باشید.

دومین دسته از عاملی که بر قیمت سهام یک شرکت تأثیر مستقیم دارند، عوامل مرتبط با صنعتی هستند که شرکت، در آن صنعت فعالیت می کند. برای مثال، عوامل مرتبط با صنعت سیمان، پتروشیمی، خودروسازی، ساختمان و… بطور خاص بر قیمت سهام شرکت‌های فعال در این صنایع تأثیر می‌گذارند. اما عوامل مرتبط با صنعت، دقیقا چه هستند. برای دریافتن پاسخ این سوال، با ادامه برنامه همراه باشید

۱- نحوه قیمت‌گذاری محصولات: نخستین عاملی که بر قیمت سهام شرکت‌های فعال در یک صنعت تأثیر مستقیم دارد، نحوه قیمت‌گذاری محصولات آن صنعت است. برای مثال، فرض کنید قیمت محصولات شرکت‌های خودروسازی بدون دخالت دولت و براساس میزان عرضه و تقاضا در بازار تعیین شود. طبیعتا انتظار سرمایه‌گذاران از میزان درآمد و سودآوری شرکت‌های خودروسازی در این شرایط، متفاوت از زمانی خواهد بود که دولت با هدف تنظیم بازار، مستقیما بر قیمت خودروهای تولید داخل، نظارت کرده و قیمت آنها را تعیین کند. بنابراین، نحوه قیمت گذاری محصولات در یک صنعت، می‌تواند قیمت سهام شرکت‌های فعال در آن صنعت را تحت تأثیر قرار دهد.

۲- میزان عرضه و تقاضا برای محصولات: دومین عامل از مجموعه عوامل مرتبط با صنعت، میزان عرضه و تقاضا برای محصولاتی است که شرکت‌های فعال در آن صنعت، تولید می‌کنند. برای مثال، رونق صنعت ساختمان‌سازی در کشور، می‌تواند به افزایش تقاضا برای مصالح ساختمانی ازجمله سیمان منجر شده و این افزایش تقاضا نیز به دلیل تأثیر مستقیمی که بر میزان فروش و سودآوری شرکت‌های سیمانی دارد، افزایش قیمت سهام این شرکت‌ها در بورس را بدنبال داشته باشد.

۳- رقابتـی یا انحصاری بودن صنعت: هراندازه یک محصول انحصاری‌تر باشد، امکان سودآوری شرکت‌های تولیدکننده آن محصـول بیشتر خواهد بود، زیرا به علت نبود رقیب، تولیدکننده می‌تواند هر قیمتی را که خواست، برای محصول خود تعیین کند. طبیعتا، با ورود رقبای جدید به یک صنعت و افزایش شدت رقابت در آن صنعت، از میزان انحصار شرکت‌ها کاسته شده و سودآوری آنها نیز کاهش خواهد یافت. بنابراین لازم است سرمایه‌گذار قبل از خرید سهام یک شرکت، وضعیت حال و آینده صنعت موردنظر را ازنظر میزان انحصار، احتمال ورود رقبای جدید و تأثیر آن بر قیمت سهام شرکت بطور کامل بررسی کند.

۴- حجم سرمایه‌گذاری در صنعت: میزان سرمایه‌گذاری های صورت گرفته و جهت‌گیری دولت و بخش خصوصی درخصوص یک صنعت، می‌تواند چشم‌انداز آینده آن صنعت را تا حد زیادی مشخص کرده و به سرمایه‌گذاران در تصمیم گیری برای خرید یا فروش سهام شرکت‌های فعال در آن صنعت کمک کند. هر اندازه حجم سرمایه‌گذاری‌ها در یک صنعت بیشتر باشد، به معنای آن است که انتظار سودآوری در آن صنعت بیشتر است.

۵- وضعیت صنایع مرتبط: یکی از عوامل اثرگذار بر قیمت شرکت‌ها در صنایع مختلف، وضعیت صنایع مرتبط با صنعت موردنظر است. برای مثال، صنعت فولاد بطور مستقیم با صنایعی مانند استخراج سنگ آهن و همچنین صنعت خودروسازی در ارتباط است، زیرا از یکسو سنگ آهن، اصلی‌ترین ماده اولیه موردنیاز برای تولید فولاد است و از سوی دیگر، محصولات فولادی بطور مستقیم در صنایعی مانند خودروسازی بکار برده می‌شود. بنابراین، هرگونه رکود و یا رونق در صنایع قبل و بعد از صنعت فولاد، می‌تواند قیمت سهام شرکت‌های فعال در این صنعت را تحت تأثیر قرار دهد.

۶- تحولات فناوری: سرعت تغییر فناوری در صنایع، از دیگر عوامل اثرگذار بر قیمت سهام حاضر در آن صنعت است. برای مثال، سرعت تغییرات فناوری در صنعت ارتباطات بسیار بیشتر از سرعت تغییرات فناوری در صنعت سیمان است. طبیعتا هر اندازه سرعت تغییر فناوری در یک صنعت بیشتر باشد، میزان تغییرات قیمت سهام شرکت‌های حاضر در آن صنعت بیشتر خواهد بود. همچنین لازم است سرمایه‌گذار هنگام خرید سهام شرکت‌هایی که تحولات فناوری در آنها بسیار سریع است، به این موضوع توجه داشته باشد که ایا شرکت مذکور، توانایی انطباق سریع با تغییرات فناوری را دارد یا خیر؟

تاکنـون ضمن معرفی سهام به عنوان مهمترین ورقه بهاداری که در بورس معامله میشود، به مقایسه سهام با اوراق مشارکت و اوراق اجاره پرداختیم و گفتیم که سرمایه‌گذاری در سهام، در مقایسه با این اوراق، ریسک بیشتری داشته و البته، بازدهی مورد انتظار آن نیز بیشتر است. همچنین با بیان اینکه دارنده سهام شرکت، به اندازه سهم خود مالک شرکت محسوب شده و در سود و زیان شرکت سهیم خواهد بود، برخی مزایای سرمایه‌گذاری در سهام ازجمله امکان کسب بازدهی بیشتر در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت، امکان مشارکت در تصمیم‌گیری‌های کلیدی شرکت، اولویت برای خرید سهام جدید و همچنین امکان دریافت سهام جایـزه را ذکر کردیـم.

در کنار همه مزایایی که برای سهام ذکر شد، توجه به این نکته مهم بسیار ضروری است که انتخاب سهام یک شرکت، باید با شناخت کامل نسبت به وضعیت حال و آینده شرکت موردنظر انجام گیرد. به بیان دیگر، لازم است سرمایه گذار پس از آشنایی و تحلیل کافی پیرامون عوامل اثرگذار بر قیمت سهام شرکت یا شرکت‌های موردنظر خود، نسبت به خرید سهام مذکور اقدام کند. اما چه عواملی می‌تواند بر قیمت سهام، تأثیرگذار باشد. بطور کلی، سه دسته عوامل می‌توانند قیمت سهام شرکت‌ها را تحت تأثیر قرار دهند:

الف: عوامل کلان یا محیطی

ب: عوامل مرتبط با صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند

ج: عوامل درونی شرکت

در ادامه، درخصوص هریک از عوامل اثرگذار بر قیمت سهام شرکت توضیح خواهیم داد:

عوامل کلان یا محیطی

نخستیـن عامل اثرگذار بر قیمت سهام شرکت‌ها، عوامل کلان یا محیطی هستنـد. منظور از عوامل محیطی، عواملی هستند که کاملا خارج از اختیار شرکت‌ها بوده، ولی ارزش سهام آنها را تحت تأثیر قرار می دهند. به نظر شما، چه عوامل محیطی می تواند قیمت سهم را تحت تأثیر قرار دهـد؟

۱- وضعیت اقتصادی و سیاسی: یکی از عوامل بیرونی که می‌تواند قیمت سهام را تحت تأثیر قرار دهد، ثبات یا عدم ثبات در اوضاع اقتصادی و سیاسی در عرصه داخلی و بین‌المللی است. بدون تردید، آرامش فضای اقتصادی و سیاسی کشورها، به دلیل آنکه زمینه تداوم فعالیت رو به رشد بنگاه‌های اقتصادی را فراهم می‌کند، این اطمینان خاطر را نیز برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند که با خرید سهام این شرکت‌ها، می‌توانند به سود قابل قبولی برسند.

۲- سیاست های کلان پولی، مالی و ارزی: یکی از مهمترین عواملی که می‌تواند بر روند فعالیت، سودآوری و در نتیجه قیمت سهام شرکت‌ها اثرگذار باشد، سیاست‌های دولت در حوزه پولی، مالی و ارزی است. برای مثال، درصورت افزایش نرخ ارز، آندسته از شرکت های بورسی که اغلب محصولات خود را به خارج از کشور صادر می‌کنند، با افزایش سودآوری مواجه خواهند شد، زیرا درآمد حاصل از فروش آنها افزایش می‌یابد، اما در مقابل، شرکت‌هایی که بخش عمده مواد اولیه موردنیاز خود را از خارج کشور تأمین می‌کنند، با افزایش هزینه‌ها و در نتیجه، کاهش سودآوری مواجه شده و ارزش سهام آنها تحت تأثیر قرار می‌گیرد. همچنین درصورتی که دولت نرخ سود تسهیلات اعطایی به بنگاه‌های اقتصادی را کاهش دهد، طبیعتا هزینه تأمین مال بنگاه‌ها کاهش یافته و میزان سودآوری و در نتیجه، ارزش سهام آنها افزایش خواهد یافت.

۳- بودجه سالانه کشور: سومین عامل محیطی اثرگذار بر ارزش سهام شرکت ها، ترکیب بودجه سالیانه کشور است، زیرا ترکیب بودجه، در واقع جهت‌گیری اصلی دولت در طول سال را نشان می‌دهد. برای مثال، اگر دولت در بودجه سالیانه خود، برنامه گسترده‌ای برای توسعه صنعت پتروشیمی درنظر گرفته باشد، طبیعتا به این معناست که شرکت‌های فعال در این صنعت، تحت تأثیر برنامه‌های توسعه‌ای دولت، با رشد قابل توجهی مواجه شوند، همین امر تقاضا برای خرید سهام شرکت‌های پتروشیمی و در نتیجه، ارزش سهام آنها در بورس را افزایش خواهد داد.

۴- قوانین و مقررات: چهارمین عامل محیطی اثرگذار بر قیمت سهام شرکت‌ها، قوانین و مقررات است. برای مثال، فرض کنید برای صادرات برخی محصولات پتروشیمی به خارج از کشور، تعرفه وضع شود. طبیعتا این تصمیم بر قیمت سهام آندسته از شرکت های بورسی که درآمد آنها از محل صادرات محصولات پتروشیمی مذکور بدست می آید، تأثیر منفی خواهد داشت، زیرا هزینه‌های آنها را افزایش می دهد. لازم به ذکر است هر اندازه ثبات در قوانین و مقررات بیشتر باشد، امکان تصمیم‌گیری بهتر و دقیق‌تر برای سرمایه‌گذاران بیشتر فراهم خواهد شد.

شاید این سوال برای شما بوجود آمده باشد که اساسا خرید و فروش سهام در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت و اوراق اجاره، چه مزایایی دارد و چرا بسیاری از سرمایه گذاران، سهام را به سایر انواع اوراق بهادار، ترجیح می دهند. در این بخش، قصد داریم چهار مزیت اصلی سهام را تشریح کنیم.

۱- اولین مزیت سرمایه‌گذاری در سهام، امکان کسب بازدهی بیشتر در ازای پذیرش ریسک بالاتر است. اگر به خاطر داشته باشید، در معرفی اوراق مشارکت گفتیم که اگرچه نرخ سود این اوراق، علی‌الحساب است و نرخ سود قطعی پروژه در سررسید محاسبه و پرداخت می‌گردد، اما معمولا نرخ سود قطعی تفاوت زیادی با نرخ سود علی‌الحساب نمی کند، بنابراین، آنچه که سرمایه‌گذار می‌تواند به عنوان بازدهی قطعی خود تلقی کند، حدودا معادل همان مبلغی است که به عنوان سود علی‌الحساب به وی پرداخت می‌گردد که این میزان بازدهی، ممکن است برای بسیاری از سرمایه‌گذاران، بویژه سرمایه‌گذاران جذاب نباشد. در مورد اوراق اجاره هم اینچنین است، زیرا بازدهی این اوراق نیز مبلغ ثابتی است که در قالب اجاره بها، بصورت دوره‌ای به خریداران اوراق پرداخت می‌شود.

اما برخلاف اوراق مشارکت و اوراق اجاره، دارندگان سهام یک شرکت، به میزان سهامی که دارند، در کلیه منافع شرکت، ازجمله سود سالیانه و افزایش قیمت سهام، شریک هستند و اگر برای مثال، شرکت در طول یکسال فعالیت خود، حتی صد درصد هم سود کند، این سود به سهامداران تعلق دارد. البته، باید توجه داشت که همواره، چنین سودهایی نصیب سهامداران نمی‌شود و گاهی اوقات ممکن است شرکت سود بسیار اندکی داشته باشد و حتی زیان دهد که در این موارد نیز سهامداران، در زیان شرکت سهیـم خواهند بود. پس ریسک سرمایه‌گذاری در سهام بیشتر و البته، بازدهی موردانتظار خریداران سهام نیز بالاتر از اوراق مشارکت و اوراق اجـاره است. بنابراین، بررسی کامل شرکت‌ها و انتخاب هوشمندانه سهام آنها، بسیار حائز اهمیت است.

۲- دومین مزیت سهام در مقایسه با اوراق بهادار با درآمد ثابت، امکان مشارکت سهامدار در نحوه اداره شرکت است. اگر به خاطر داشته باشید، در توضیح اوراق مشارکت و اوراق اجاره گفتیم که خریداران این اوراق، در طول دوره سرمایه‌گذاری (مثلا ۴ سال) سود مشخصی را دریافت کرده و در پایان دوره هم اصل سرمایه‌شان را دریافت کرده و به سرمایه‌گذاری خود پایان می‌دهند، بدون آنکه دخالتی در نحوه انجام کار داشته باشند. اما در سهام، اینطور نیست. سهامداران به نسبت سرمایه خود، دارای حق رأی هستند و می‌توانند با شرکت در مجامع عمومی شرکتی که سهامش را در اختیار دارند، درباره مسائل اساسی شرکت مانند انتخاب اعضای هیئت مدیره، نحوه تقسیم سود و… اظهارنظر کنند.

۳- سومین مزیتی که شامل حال سهامداران یک شرکت می شود، اولویت آنها برای خرید سهام جدید آن شرکت است. لازم است در این خصوص، کمی توضیح دهیم. وقتی شرکت‌ها برای اولین‌بار سهام خود را منتشر می‌کنند، قیمت پایـه سهام آنها که اصطلاحا قیمت اسمی نام دارد، هزار ریال (۱۰۰ تومان) است، به این معنـا که اگر مثلا سرمایه شرکت صد میلیون تومان باشد، شرکت باید یک میلیون سهم ۱۰۰ تومانی منتشر کند. اما قیمت سهم در بورس، لزوما همیشه معادل قیمت اسمی یعنی ۱۰۰ تومان نیست، زیرا براساس نوع عملکرد شرکت و میزان تقاضایی که برای آن سهم در بورس وجود دارد، قیمت سهام ممکن است با افزایش یا کاهش مواجه شود. کافیست نگاهی به قیمت سهام شرکت‌های مختلفی که هم اکنون در بورس خرید و فروش می شوند، بیاندازید. خواهید دید که قیمت سهام اغلب شرکت‌ها بالاتر از ۱۰۰ تومان، یعنی بالاتر از ارزش اسمی است. حال فرض کنید شرکتی که هم‌اکنون سهامش مثلا با قیمت ۱۸۰ تومان در بورس خرید و فروش می شود، قصد دارد برای تامین منابع مالی بیشتر، سهام جدید منتشر کند. طبیعتا براساس قانون، اولا شرکت باید براساس قیمت اسمی، یعنی ۱۰۰ تومان، سهام منتشر کند و ثانیا، سهامداران فعلی شرکت، در اولویت برای خرید سهام این شرکت می باشند، نتیجه کاملا مشخص است. سهامداران فعلی با خرید سهام جدید شرکت می توانند به ازای هر سهم، ۸۰ تومان سود کسب کنند، زیـرا سهمی را که در بورس، با قیمت ۱۸۰ تومان خریدار دارد، به قیمت ۱۰۰ تومان (ارزش اسمی سهم) خریداری می‌کنند.

۴- چهارمین مزیت خرید سهام، امکان دریافت سهام جایزه از شرکت است. همانطور که گفتیم، شرکت‌ها معمولا در پایان هر سال، مبلغی را به عنوان سود بدست می‌آورند. نحوه استفاده از سود سالیانه در شرکت‌ها متفاوت است. برخی شرکت‌ها تصمیم می‌گیرند درصدی از سود را بین سهامدارانشان توزیع کنند، اما برخی دیگر ترجیح می‌دهند بجای آنکه با توزیع سود، نقدینگی را از شرکت خارج کنند، سود بدست آمده را صرف توسعه شرکت نمایند. به همین دلیل، از محل سود سالیانـه، سرمایه خود را افزایش می‌دهند.

برای مثال، شرکتی با سرمایه ۱۰ میلیارد تومانی را درنظر بگیرید. فرض کنید این شرکت در پایان سال، ۳ میلیارد تومان سود بدست آورده و تصمیم گرفته است از این مبلغ، ۲ میلیارد تومان را به افزایش سرمایه اختصاص دهد. بنابراین، سرمایه شرکت ۲۰ درصد افزایش یافته و از ۱۰ میلیارد تومان به ۱۲ میلیارد تومان می رسد. همانطور که قبلا هم توضیح دادیم، چون این سود متعلق به سهامداران فعلی شرکت است، بنابراین منافع حاصل از افزایش سرمایه نیز به سهامداران فعلی شرکت تعلق خواهد داشت. پس میزان سرمایـه سهامداران نیز باید به میزان ۲۰ درصد افزایش یابد. به عنوان مثال، فردی که تا پیش از افزایش سرمایه، مالک ۱۰۰ سهم شرکت بوده است، پس از افزایش سرمایه مالک ۱۲۰ سهم شرکت خواهد بود، یعنی ۲۰ سهم جدید را به عنوان سهام جایزه دریافت کرده است. چون سهامداران شرکت برای دریافت این سهام، پولی پرداخت نمی‌کنند، به این سهام، سهام جایزه گفته می‌شود.

تاکنون درباره اوراق مشارکت و اوراق اجاره صحبت کردیم و گفتیم که اگر بخواهیم اوراق بهادار را براساس میزان ریسک آنها طبقه بندی کنیم، اوراق اجاره و اوراق مشارکت جزو کم ریسک ترین انواع اوراق بهادار محسوب می شوند، زیرا حداقل بازدهی معین و تضمین شده ای را نصیب سرمایه گذاران می کنند. در این برنامه، قصد داریم درباره یکی دیگر از انواع اوراق بهادار برای شما صحبت کنیم. اوراق بهاداری که حتما با اسم آن آشنا هستید. بله، سهام.

جالب است بدانید بیشترین حجم معاملات در بورس، به معاملات سهام اختصاص دارد، تا آنجا که برخی، حتی بورس را بازار سهام می نامند. همچنین بسیاری از سرمایه‌گذاران باوجود آنکه می دانند سهام در مقایسه با اوراق مشارکت و اوراق اجاره، ریسک بیشتری دارد، باز هم خرید و فروش سهام را به سایر اوراق بهادار، ترجیح می دهند. شاید مهمترین دلیل این علاقه‌مندی، رابطه بین ریسک و بازده باشد، به این معنا که خریداران سهام با پذیرش ریسک بیشتر، انتظار دارند بازدهی بیشتری در مقایسه با اوراق مشارکت و اوراق اجاره بدست آورند. اما سهم چیست؟

سهم، بیانگر میزان مالکیت فرد از یک دارایی است. اجازه بدهید با یک مثال بسیار ساده توضیح بدهیم. کارخانه‌ای با سرمایـه یک میلیارد تومان را در نظر بگیرید. اگر کل کارخانه متعلق به یک نفر باشد، تنها آن فرد مالک کارخانه به شمار می‌رود. اگر چهار نفر به نسبت مساوی مالک کارخانه باشند، در آن صورت سهم هرکدام از آنها در کارخانه یک چهارم خواهد بود. حال فرض کنید مالکیت این کارخانه یک میلیارد تومانی بین هزار نفر بصورت مساوی تقسیم شود. در این صورت میزان مالکیت هر یک از این افراد در کارخانه یا به تعبیر دیگر، سهم هر فرد از کارخانه یک میلیـون تومان خواهد بـود. (یک میلیارد تقسیم بر هزار). بنابراین، سهم در تعریف بسیار ساده، بیانگر میزان مالکیت فرد از یک دارایی است.

مفهوم دیگری که بلافاصله پس از مفهوم سهام با آن مواجه می شویم، شرکت سهامی است. شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده است و هریک از صاحبان سهام به میزان سهمی که دارند، در شرکت مسئولیت داشته و در سود و زیان حاصل از فعالیت شرکت نیز سهیـم خواهند بود.

کارخانه‌ای که در مثال قبل ذکر کردیم، در واقع یک شرکت سهامی است که هزار نفر سهامدار آن هستند. اگر به خاطر داشته باشید، در بیان تاریخچه بورس هم گفتیم که اساسا شرکت‌های سهامی، زمانی شکل گرفتند که بازرگانان به این فکر افتادند تا با سهیم‌کردن دیگران در کسب و کار خود، علاوه بر تأمین منابع مالی موردنیاز برای کسب و کار، سود و زیان احتمالی حاصل از این کسب و کار را بین گروهی از افراد تقسیم کنند.

شرکت های سهامی، خود به دو دسته تقسیم می شوند

الف: شرکت‌های سهامی خاص: شرکت سهامی خاص، شرکتی است که همه سرمایه آن را موسسان (بنیانگذاران) شرکت تأمین می‌کنند و بنابراین، سهام آن برای عموم عرضه نمی‌شود. تعداد سهامداران در شرکت سهامی خاص باید حداقل ۳ نفر باشد. حداقل سرمایه موردنیاز برای تأسیس شرکت سهامی خاص هم یک میلیون ریال (صد هزار تومان) است.

ب: شرکت سهامی عام: شرکتی است که بخشی از سرمایه موردنیاز آن، ازطریق عرضه سهام به عموم مردم تأمین می‌شود. در شرکت های سهامی عام، تعداد سهامداران نباید از ۵ نفر کمتر باشد. حداقل سرمایه موردنیاز برای تأسیس شرکت سهامی عام، ۵ میلیون ریال (۵۰۰ هزار تومان) است. یکی از مهمترین شروط عرضه سهام شرکت‌ها در بورس این است که شرکت، سهامی عام باشد.

خب، تا اینجا با مفهوم سهام و شرکت های سهامی تا حدی آشنا شدید. لازم است در اینجا چند نکته را درخصوص سهام و شرکت های سهامی ذکر کنیـم:

۱- ویژگی مهمی که سهام را در مقایسه با اوراق بهادار با درآ مد ثابت مثل اوراق مشارکت و اوراق اجاره، برای سرمایه‌گذاران جذاب می‌کند، امکان کسب سود بیشتر در ازای پذیرش ریسک بالاتر است، زیرا اگر سرمایه‌گذار انتخاب مناسبی داشته باشد و سهام شرکت خوبی را انتخاب کند، می‌تواند بازدهی بالاتری در مقایسه با اوراق مشارکت و اوراق اجاره بدست آورد.

۲- ریسک، ویژگی ذاتی سهام است، بنابراین، خرید و فروش سهام به افرادی که به هیچ عنوان توانایی و یا علاقه‌ای به پذیرش ریسک ندارند، توصیه نمی شود. اینگونه افراد بهتر است در اوراق بهادار با درآمـد ثابت، مانند اوراق مشارکت و اوراق اجاره سرمایه‌گذاری کنند.

۳- دارندگان سهام، صرفا در سود و زیان و منافع شرکت سهیم نخواهند بود، بلکه به میزان سهمی که در اختیـار دارند، در قبال تعهدات شرکت نیز مسئولیت دارند. بنابراین، لازم است سرمایه گذار قبل از خرید سهام یک شرکت، بطور کامل وضعیت آن شرکت را بررسی نماید. البته، ذکر این نکته لازم است که شرکت‌هایی که سهامشان در بورس خرید و فروش می‌شود، اغلب شرکت‌های بزرگ، سودآور و دارای شرایط عمومی مناسب هستند، اما به هر حال، این موضوع نباید موجب شود که سرمایه‌گذار بدون تحلیل، برای خرید یا فروش سهم تصمیم بگیرد.

خب در این برنامه، سهام را به عنوان مهمترین ورقه بهاداری که در بورس داد و ستد می شود، به شما معرفی کردیم. طبیعتا سوالات زیادی درباره نحوه انتخاب سهام، مزایای سهام نسبت به سایر انواع اوراق بهادار، نحوه قیمت گذاری سهام و… برای شما پیش آمده است که در بخشهای بعدی، درباره آنها صحبت خواهیم کرد.

تاکنون توضیح داده‌ایم که اوراق اجاره همانند اوراق مشارکت، یکی از انواع اوراق بهادار با درآمد ثابت محسوب می‌شود، زیرا خریدار این اوراق در فواصل زمانی تعیین شده، سود معینی را از ناشر اوراق دریافت می‌کند. در این قسمت، قصد داریم انواع اوراق اجاره را به شما معرفی کنیم. اوراق اجاره را به دو شیوه، می‌توان طبقه‌بنـدی کرد.

طبقه‌بندی اول، براساس نوع قرارداد اجاره است. براساس این طبقه‌بندی، اوراق اجاره به دو نوع ۱- اوراق اجاره به شـرط تملیک و ۲- اوراق اجاره عـادی تقسیم‌بندی می‌شوند.

۱- اوراق اجاره به شرط تملیک

همانطور که از اسم این اوراق هم مشخص است، نوع قرارداد در این اوراق، قرارداد اجاره به شرط تملیک است. اجازه بدهید برگردیم به مثال شرکت هواپیمایی. اگر به خاطر داشته باشید، در این مثال گفتیم که نهاد واسط پس از انتشار و فروش اوراق اجاره، با پول حاصل از آن هواپیمای موردنیاز شرکت هواپیمایی را خریده و سپس هواپیما را به این شرکت اجاره می‌دهد. همچنین مبالغ اجاره‌بها را که در واقع سود سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود، در فواصل زمانی مشخص از شرکت هواپیمایی دریافت و به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌نماید. در مثال مذکور، گفتیم که در پایان دوره اجاره، نهاد واسط هواپیما را به قیمت اولیه، به شرکت هواپیمایی فروخته و اصل پول سرمایه‌گذاران را بازمی‌گرداند. معنی اجاره به شرط تملیک، دقیقا همین است، زیرا همزمان با انعقاد قرارداد اجاره، شرکت هواپیمایی متعهد می‌شود که هواپیما را در پایان دوره اجاره، به قیمت مشخص و تعیین‌شده از نهاد واسط خریـداری کند. به بیان دیگر، هواپیما با این شرط به شرکت هواپیمایی اجاره داده می‌شود که پس از پایان دوره اجاره، آن را با قیمت معین، بخرد. این نوع اوراق اجاره را که براساس قرارداد اجاره به شرط تملیک منعقد می‌شود، اوراق اجاره به شرط تملیک می‌گویند. اوراق اجاره‌ای که تاکنون در کشور ما منتشر شده است، همگی از نوع اجاره به شرط تملیک بوده و به همین علت، سرمایه‌گذار از ابتدا مطمئن است که در پایان دوره اجاره، اصل سرمایه خود را دریافت می‌کند.

۲- اوراق اجاره عادی

اگر در مثال شرکت هواپیمایی، از قبل شرط نشده باشد که هواپیما در پایان دوره اجاره، توسط شرکت هواپیمایی خریداری شود، چه اتفاقی می‌افتاد. در این صورت، نهاد واسط که وکیل دارندگان اوراق اجاره، به عنوان مالکان هواپیما محسوب می‌شود، باید در پایان دوره اجاره هواپیـما را بفروشد و سهم هریک از دارندگان اوراق را به نسبت میزان سرمایه‌گذاری آنها، پرداخت نماید. طبیعتا ممکن است هواپیما با قیمتی بالاتر یا پائین‌تر از قیمت اولیه، فروخته شود، بنابراین، برخلاف اوراق اجاره به شرط تملیک، در اوراق اجاره عادی، تضمینی وجود ندارد که در سررسید اوراق، عین مبلغ سرمایه‌گذاری افراد به آنها پرداخت شود و ممکن است این مبلغ، بیشتر یا کمتر از مبلغ سرمایه‌گذاری اولیه باشد. پس طبیعتا اوراق اجاره عادی در مقایسه با اوراق اجاره به شرط تملیک، ریسک بیشتری دارد. در ایران، تاکنون اوراق اجاره عادی منتشر نشده و همه اوراق منشر شده، اوراق اجاره به شرط تملیک بوده است.

تقسیم‌بندی دوم اوراق اجاره، تقسیم‌بندی براساس هدف از انتشار اوراق است. براساس این طبقه‌بندی، اوراق اجاره ممکن است برای یکی از سه هدف زیر تقسیم‌بندی شود:

۱- اوراق اجاره با هدف تأمین دارایی:

مثالی که درباره شرکت هواپیمایی ذکر کردیم، نمونه مشخصی از اوراق اجاره تأمین دارایی است، زیرا در این مثال، شرکت هواپیمایی برای افزایش ظرفیت جابجایی مسافر، با کمبود هواپیما مواجه است و برای تأمین هواپیمای موردنظر خود، اقدام به انتشار اوراق اجاره (ازطریق نهاد واسط) می‌نماید، به این ترتیب می‌تواند بدون نیاز به پرداخت مبالغ هنگفت برای خرید هواپیما، به عنوان یک دارایـی، آن را اجاره کند.

۲- اوراق اجاره با هدف تأمین نقدینگی:

در مثال قبل، فرض کنید شرکت هواپیمایی، به اندازه کافی هواپیما برای جابجایی مسافر در اختیار دارد، اما با مشکل کمبود نقدینگی برای سایر فعالیت‌های خود مواجه است. برای حل این مشکل، شرکت هواپیمایی می‌تواند یک یا چند هواپیمای خود را ازطریق نهاد واسط، به سرمایه‌گذاران (خریداران اوراق اجاره) فروخته و مجددا از آنها اجاره نماید. به این ترتیب، شرکت هواپیمایی می‌تواند با پولی که از محل فروش هواپیمای خود به خریداران اوراق اجاره بدست می‌آورد، نقدینگی موردنظر خود را تأمین کند و در عین حال، هواپیما را هم در اختیار داشته باشد، با این تفاوت که قبلا هواپیما تحت مالکیت شرکت هواپیمایی بوده و الان، هواپیما در اجاره شرکت هواپیمایی است و خریداران اوراق اجاره، مالک آن محسوب می‌شوند.

۳- اوراق اجاره رهنـی:

یکی از انواع قراردادهایی که بانک‌ها و شرکت‌های لیزینگ براساس آن به متقاضیان تسهیلات پرداخت می‌کنند، قرارداد اجاره به شرط تملیک است. براساس این قرارداد، بانک دارایی موردنظر متقاضی را خریداری کرده و در قالب قرارداد اجاره به شرط تملیک برای دوره مشخص (مثلا ۴ ساله)، به وی واگذار می‌کند. طبیعتا در طول دوره اجاره، دارایی متعلق به بانک بوده و متقاضی، باید بابت استفاده از آن به بانک اجاره بپردازد. در پایان دوره اجاره هم متقاضی، با پرداخت مبلغ از پیش تعیین شده به بانک، دارایی را به مالکیت خود در می‌آورد. برای مثال، بانک هواپیمایی را در قالب قرارداد اجاره به شرط تملیک چهار ساله/ به یک شرکت هواپیمایی واگذار می کند. در این حالت بانک تا پایان دوره اجاره مالک هواپیما بوده و از شرکت هواپیمایی اجاره دریافت می کند.

حال فرض کنید پس از دو سال (یعنی قبل از موعد سررسید اجاره)، بانک به منابع مالی نیاز پیدا می کند. در این صورت بانک به عنوان مالک هواپیما می تواند هواپیما را به نهاد واسط فروخته و پول موردنیاز خود را تأمین کند. طبیعتا نهاد واسط هم برای خرید هواپیما طبق فرآیندی که قبلا توضیح دادیم، اوراق اجاره منتشر کرده و با فروش اوراق به سرمایه گذاران، مبلغ مورد نیاز برای خرید هواپیما را بدست می اورد. به این ترتیب. مالکیت هواپیما ازطریق نهاد واسط، به خریداران اوراق اجاره منتقل شده و از آن تاریخ به بعد اقساط اجاره بهای هواپیما نیز به عنوان سود سرمایه گذاری به آنها تعلق خواهد داشت. بانک هم توانسته است منابع مالی موردنیاز خود را با فروش هواپیما بدست آورد. به این نوع اوراق اجاره اوراق اجاره رهنی گفته می شود/ زیرا بانک به عنوان بانی انتشار اوراق اجاره، هواپیمایی را که در رهن خود بوده، فروخته و از این طریق تأمین مالی می کند. اوراق اجاره رهنی عمدتا توسط بانک ها و شرکت های لیزینگ منتشر می شود.

خب در این برنامه با انواع اوراق اجاره آشنا شدید. باز هم یادآور می شوم که در ایران از بین انواع مختلف اوراق اجاره تاکنون فقط اوراق اجاره به شرط تملیک منتشر شده است. همچنین باید تأکید کنم که استفاده از مثال هواپیما صرفا برای توضیح ملموس درباره اوراق اجاره بوده و این اوراق برای تأمین مالی انواع دارایی های سرمایه‌ای/ یعنی دارایی‌هایی که عمر بلندمدت دارند مثل قطار، کشتی، ساختمان، خطوط تولید و… استفاده می شود.

خب، اگر دو قسمت گذشته را مطالعه کرده باشید، با اوراق اجاره و نحوه انتشار این اوراق آشنا شده‌اید. یک‌بار دیگر، خیلی سریع توضیح می‌دهیم که در اوراق اجـاره، یک نهاد واسط به وکالت از سرمایه‌گذاران و با پولی که از محل فروش اوراق اجاره به آنها به دست می‌آورد، دارایی موردنیاز شرکت متقاضی را خریداری کرده و به وی اجاره می‌دهد. همچنیـن اقساط اجاره‌بها که در واقع سود خریداران اوراق اجاره محسوب می‌شود، توسط نهاد واسط دریافت شـده و به سرمایه‌گـذاران پرداخت می‌کنند. در پایان دوره اجاره هم دارایی به قیمت اولیه، فروخته شده و اصل پول سرمایه‌گذاران به آنها عودت داده می‌شود. تصویر زیر، فرآینـد انتشار اوراق اجاره را به صورت ساده نمایش می‌دهد:

اما پرداخت سود اوراق اجاره در طول دوره و همچنین پرداخت اصل پول سرمایه‌گذاران در پایان دوره اجاره، چگونه تضمین می‌شود؟ اینجاست که نقش یکی دیگر از ارکان انتشار اوراق اجاره، یعنی “ضامن” مشخص می‌شود. در ادامه، قصد داریـم در‌باره ضامن، برای شما صحبت کنیم.

ضامن در فرآیند انتشار اوراق اجاره چه نقشی دارد؟

ضامن، در واقع بازپرداخت اصل سرمایـه و همچنین سود سرمایه‌گذاران در اوراق اجاره را تضمین می‌کند، به این معنا که اگر شرکت منتشرکننده اوراق اجاره، به هر دلیلی از عهده انجام تعهدات خود مبنی‌بر پرداخت سود سرمایه‌گذاران در طول دوره اجاره (که در واقع، همان مبالغ اجاره‌بهاست) و یا اصل سرمایه آنها در پایان دوره اجاره بر نیامد، ضامن متعهد است این مبالـغ را بلافاصله، به سرمایه‌گذاران پرداخت نمایـد.

براساس مقررات موجود، تنها مؤسسات و نهادهای مالی معتبر مانند بانک‌ها، مؤسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و شرکت‌های بیمه می‌توانند نقش ضامن را در فرآیند انتشار اوراق اجاره، ایفا کننـد، زیرا ضامن، باید بتواند به‌راحتی از عهـده تعهدات خود برآیـد.

سایر ارکان اوراق اجاره

تاکنون چهار رکن اصلی دخیل در فرایند انتشار اوراق اجاره را به شما معرفی کرده‌ایم:

۱- منتشرکننده اوراق اجـاره که اصطلاحا از آن، به “بانـی” هم یاد می‌شود، مثل شرکت هواپیمایی

۲- “دارندگان” اوراق اجاره که با هدف سرمایه‌گذاری، اقدام به خرید این اوراق می‌کنند

۳- “نهاد واسط” که نقش واسطه بین بانـی و دارندگان اوراق را ایفا می‌کند

۴- “ضامن” که پرداخت اصل سرمایه و سود دارندگان اوراق را تضمین می‌کند

علاوه‌بر این چهار رکن، ارکان دیگری هم در فرایند انتشار اوراق اجاره دخیل هستند که مهم‌ترین آنها عبارتنـد از:

۵- عامل فروش: عامل فروش، در واقع وظیفه عرضه اولیه اوراق اجاره به سرمایه‌گذاران را برعهده دارد. بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی و همچنین شرکت‌های کارگزاری رسمی بورس، می‌توانند به‌عنوان عامل فروش اوراق اجاره، ایفای نقش کنند. پس از عرضه اولیه اوراق اجاره توسط عامل فروش، معاملات ثانویه این اوراق در بازار سرمایه انجام می‌شود. منظور از معاملات ثانویـه این است که احتمال دارد فردی، تمایل نداشته باشد اوراق اجاره خود را تا پایان دوره سررسید نگه دارد. این فرد می‌تواند به یکی از شرکت‌های کارگزاری مراجعه کرده و اوراق اجاره خود را برای فروش عرضه کند. طبیعتا افرادی هم هستند که در عرضه اولیه، موفق به خرید اوراق اجاره مذکـور نشده‌اند و تمایل دارند این اوراق را خریداری کننـد. توجه نمایید که معاملات ثانوی این اوراق صرفا در بازار سرمایه (شامل بورس و یا فرابورس) انجام می‌شود.

۶- عامل پرداخت: کلیه پرداخت‌هایی که به دارندگان اوراق اجاره صورت می‌گیرد، شامل پرداخت اجاره‌بها یا در واقع، سود اوراق اجاره و همچنین پرداخت اصل سرمایه دارندگان اوراق اجاره در پایان دوره، توسط عامل پرداخت صورت می‌گیرد. در واقع، عامل پرداخت وجوه مربوطه را از شرکت منتشرکننده اوراق (بانـی)، دریافت کرده و به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌نمایـد.

۷- بازارگـردان: فرض کنید اوراق اجاره‌ای، با سررسید چهار ساله را خریداری کرده‌اید. طبیعتا شما می‌توانید این اوراق را تا پایان دوره اجاره، نگهداری کرده و ضمن دریافت سود در فواصل زمانی مشخص، اصل سرمایه خود را هم در پایان دوره اجاره دریافت کنید. اما ممکن است زودتر از زمان سررسید قصد داشته باشید این اوراق را بفروشید، در این حالت، انتظار دارید به‌راحتی بتوانید اوراق اجاره خود را به پول نقـد تبدیل کنید. یکی از مهمترین وظایف بازارگردان، همین موضوع، یعنی تضمین نقدشوندگی اوراق اجاره است. بنابراین، وقتی شما برای فروش اوراق اجاره خود به شرکت کارگزاری مراجعه می‌کنید و درخواست شما ازطریق کارگزاری، وارد سامانه معاملات بورس می‌شود، درصورتی که در آن زمان خریداری برای اوراق وجود نداشته باشد، بازارگردان وظیفه دارد با خرید ایـن اوراق، نقدشوندگـی آن را تضمین کند.

در قسمت گذشته، ضمن معرفی اوراق اجاره به‌عنوان یکی‌از انواع اوراق بهادار اسلامی با سود مشخص و تضمین‌شده، گفتیم که انتشار اوراق اجاره، توسـط یک نهاد مالـی به نام “نهاد واسط” انجام می‌شود؛ به این صورت که نهاد واسط اوراق اجاره را به سرمایه‌گذاران فروخته و با وجوه حاصل از آن، دارایی موردنیاز شرکت متقاضی (مثلا هواپیما برای شرکت هواپیمایی) را خریداری کرده و به شرکت مذکور اجاره می‌دهد.

در طول دوره اجاره نیز نهاد واسط، مبالغ اجاره بها را از آن شرکت دریافت کرده و به دارندگان اوراق که در واقع مالک دارایـی هستند، پرداخت می‌نماید. همچنین با ترسیم شکل زیر، فرایند انتشار اوراق اجاره توسط یک شرکت هواپیمایی به‌منظور تأمین هواپیما را به‌عنوان یک نمونه، نشان دادیم:

در قسمت‌های قبل‏ گفتیم که علاوه‌بر اوراق مشارکت که جزو اوراق بهادار بدون ریسک محسوب می‌شوند، نوع دیگری از اوراق بهادار به نام “اوراق اجاره” هم در بورس خرید و فروش می‌شود که این اوراق نیز مانند اوراق مشارکت، دارای سود معین و تضمین‌شده هستند.

در این بخش، قصد داریم درباره اوراق اجـاره صحبت کنیم.

اگر به خاطر داشته باشید‏، در معرفی اوراق مشارکت گفتیم که این اوراق، به این دلیل اوراق مشارکت نام‌گذاری شده است که در واقع، خریدار این اوراق با منتشرکننده (ناشر) اوراق، در یک طرح مشخص مانند احداث نیروگاه، جاده، سد و… مشارکت کرده و در منافع ناشـی از این طرح، سهیم می‌شود، بنابراین، اوراق مشارکت نشان‌دهنده نوعی رابطه شراکت بین فروشنده و خریدار این اوراق می‌باشد.

در اوراق اجاره هم ارتباطی مشابهِ اوراق مشارکت ولی در قالب رابطه موجر و مستأجری، بین خریدار و فروشنده این اوراق برقرار می‌شود. اجازه بدهید با یک مثال، توضیـح دهیم.

فرض کنید یک شرکت هواپیمایی برای افزایش ظرفیت حمل و نقل مسافر، نیاز به یک فروند هواپیمای جدید دارد، اما در حال حاضر، منابع مالی لازم برای خرید هواپیما را در اختیار ندارد. فکر می‌کنید چه گزینه دیگری به جز خریـد، پیش روی این شرکت قـرار دارد؟ همان طور که اگر کسی قادر به خرید منزل برای سکونت نباشد، اقدام به اجاره منزل مسکونی می‌کند، شرکت هواپیمایی هم می‌تواند هواپیمای مورد نیاز خود را اجاره کرده و در فواصل زمانی مشخص، به مالک هواپیما اجاره‌ بها بپـردازد.

این امکان از طریق انتشار اوراق اجاره، برای شرکت هواپیمایـی فراهم می‌شود. اما چگونـه؟ انتشار اوراق اجاره ازطریق یک نهاد مالی به نام “نهاد واسط” انجام می‌شود، به این صورت که ابتدا، نهاد واسط اوراق اجاره را منتشر و ازطریق شبکه بانکی و یا بازار سرمایه، این اوراق را برای فروش، عرضه می‌کند. با فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران، منابع مالـی لازم برای خرید هواپیما در اختیار نهاد واسط قرار می‌گیرد. سپس نهاد واسط به وکالت از سرمایه‌گذاران، هواپیمای موردنظر را خریداری کرده و برای دوره مشخص، به شرکت هواپیمایی اجاره می‌دهد. شرکت هواپیمایی هم که با استفاده از این هواپیمای جدید، توانسته است درآمد خود را افزایش دهد، در فواصل زمانی معین (مثلا هر سه ماه یک‌بار)، اجاره بها را به شرکت واسط پرداخت می‌کند و شرکت واسط نیز که در واقع، وکیل سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود، مبلغ اجاره بها را به آنها پرداخت می‌نماید.

در پایان دوره اجاره نیز شرکت واسط به وکالت از سرمایه‌گذاران، هواپیمـا را به قیمت اسمی، یعنی همان قیمتی که خریداری کرده است، به شرکت هواپیمایی فروخته و اصل پول خریداران اوراق اجاره را به آنها باز می‌گرداند. اجازه بدهیـد یک ‌بار دیگر، فراینـد عرضه اوراق اجاره در مثال فـوق را به شکل دقیق‌تر مرور کنیم:

۱- دریافت مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار

۲- انتشار اوراق اجاره توسط نهاد واسـط و فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران

۳- خرید هواپیمـا توسط نهاد واسـط، با منابع مالی حاصل از فروش اوراق اجاره

۴- اجاره‌‌دادن هواپیمـا به شرکت هواپیمایـی

۵- دریافت اجاره‌بهـا از شرکت هواپیمایی، توسط نهاد واسط و پرداخت اجاره‌بها به سرمایه‌گذاران در فواصل زمانی تعیین شده

۶- فروش هواپیما در پایان دوره اجاره به همان قیمت خرید، توسط نهاد واسط و بازگرداندن اصل پول به سرمایه‌گذاران

شکل بسیار ساده فرآیند انتشار اوراق اجاره در مثال شرکت هواپیمایی، بصورت زیر است:

یکی از سؤالاتی که ممکن است درخصوص اوراق مشارکت برای خیلی افراد پیش بیاید، این است که باتوجه به اینکه سود این اوراق، تضمین شده است، آیا سرمایه‌گذاری در آنها اشکال شرعی ندارد؟ چه تفاوتی میان اوراق مشارکت که در ایران و برخی کشورهای اسلامی منتشر می‌شود، با اوراق قرضه که در سایر کشورها منتشر می‌شود وجود دارد درصورتی‌که در هر دو نوع اوراق، سود تضمین‌شده به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود؟ در این بخش، قصد داریم به این سؤالات پاسخ دهیم.

برای پاسخ به این سؤال باید توجه کنیم که دریافت هر نوع سود تضمین‌شده غیر شرعی نیست. به عبارت دیگر برخی از سودهای تضمین‌شده مشکل شرعی دارند اما برخی دیگر بی‌اشکال هستند. برای روشن‌شدن بحث، باید به تفاوت‌های بین اوراق مشارکت و اوراق قرضه توجه کنیم.

اگر به‌خاطر داشته باشید، در توضیح اوراق مشارکت گفتیم که سرمایه‌گذار، با خرید اوراق مشارکت، در پروژه معینی مثل احداث جاده، نیروگاه و… مشارکت کرده و طبیعتا، در سود آن پروژه سهیم خواهد شد. بنابراین، پشتوانـه اوراق مشارکت، یک دارایـی مشخص، مثل نیروگاه، جاده، سـد و یا یک خط تولیـد است. اما در اوراق قرضه، این چنیـن نیست. از اسم این اوراق هم مشخص است که منتشرکننده اوراق از سرمایه‌گذار، پول قرض می‌کند، اما این که این پول با چه هدفی و برای چه کاری قرض می‌شود، مشخص نیست. بنابراین، خریدار اوراق قرضه در واقع، پول خود را بابت کاری که نمی‌داند چیست، در اختیار منتشرکننده اوراق قرار داده و ناشر اوراق نیز به وی، سـود می‌پردازد.

این اولین نکته‌ای است که اوراق قرضه را غیر شرعی می‌کند؛ چرا که براساس تعالیم اسلامی، ربـا که یکی از بزرگترین گناهان به شمار می‌رود، زمانی اتفاق می‌افتد که فردی، چیزی (اعم از پول یا غیر از آن) را به کسی قرض دهد و شرط کند که هنگام پس دادن، باید بیشتر از اصل سرمایـه را به وی بازگرداند. مثلا فردی ۱۰۰ هزار تومان به کسی قرض دهد و شرط کند که هنگام پس‌دادن پول، باید ۱۲۰ هزار تومان به وی بازگرداند. آنچه که در اوراق قرضه اتفاق می‌افتد، دقیقا همین حالت است اما در اوراق مشارکت چنین چیزی رخ نمی‌دهد؛ زیرا سرمایه‌گذار با خرید اوراق مشارکت، در ایجاد و یا توسعه یک دارایی معین، مثل سد، جاده و… مشارکت کرده و سودی که دریافت می‌کند، بابت مشارکت در این کار است؛ امری که از لحاظ شرعی نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه پسندیده نیز هست.

دومین مساله این است که در اوراق قرضه مشخص نیست که منتشرکننده (ناشر) این اوراق، پول را برای چه کاری صرف خواهد کرد. چه بسا پول ناشی از فروش اوراق قرضه، صرف کارهایـی شود که ازنظر اسلام، جایز نیست اما در اوراق مشارکت، پروژه‌ای که قرار است تأمین مالی برای آن انجام شود، کاملا مشخص و مورد تأئید بوده و به سرمایه‌گذاران از قبل، اعلام می‌شـود.

بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که برای انتشار اوراق مشارکت، شرکت یا دستگاهی که قصد انتشار این اوراق را دارد، ابتدا باید طرح توجیه اقتصادی درباره پروژه‌ای که قرار است اوراق مذکور، برای تأمین مالی آن منتشر شود، تهیه نماید. تنها درصورت تأئید این طرح توسط نهادهای مربوط مثل بانک مرکزی و سازمان بورس، شرکت اجازه انتشار اوراق مشارکت را خواهد داشت. همچنین نرخ سود علی‌الحساب اوراق مشارکت نیز براساس طرح توجیه اقتصادی و البته، در چارچوب سیاست‌های پولی و مالی کشور، تعییـن و به سرمایه‌گذاران اعلام می‌شود. بدین ترتیب مشخص است که نظارت لازم بر این مساله از سوی نهادهای مسؤول صورت می‌گیرد.

مجددا یادآور می‌شود ناشر اوراق مشارکت باید پس از پایان طرح و در سررسید نهایی اوراق، سود قطعی طرح را محاسبه کرده و درصورتی که سود قطعی از سود پرداختی به سرمایه‌گذاران بیشتر باشد، مابه‌التفاوت را به آنان پرداخت نماید. البته، درصورتی که سود قطعی پروژه، از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق اوراق مشارکت بوده و ضرر و زیانی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نیست.

خب، فکر می‌کنم با اوراق مشارکت و تفاوت‌های آن با اوراق قرضه، تا اندازه‌ای آشنا شدیـد. در قسمت‌های بعد، درباره سایر انواع اوراق بهادار صحبت خواهیـم کرد.

خب، همانطور که قول داده بودیم، قصد داریم در چند قسمت آینده، درباره انواع اوراق بهادار برای شما صحبت کنیم. اگر بخواهیم اوراق بهادار را براساس درجه ریسک آنها معرفی کنیم، نخست باید به سراغ اوراق مشارکت برویم. چون این اوراق، بازدهی تضمین شده دارد و بنابراین، هیچگونه ریسکی را متوجه سهامـدار نمی‌کنـد. اما اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت

همان طور که از اسم این اوراق هم مشخص است، اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت دارنده آن در یک طرح است. اجازه بدهید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنیـد یک شرکت پتروشیمی برای راه‌اندازی خط تولید جدید، به ۲۰۰ میلیارد تومان سرمایه جدید نیـاز دارد. همچنین براساس بررسی‌های کارشناسی، درصورت راه‌اندازی این خط تولیـد، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت ۴ سال پس از راه‌اندازی، از محل افزایش درآمد ناشی از فروش محصولات جدید، جبران شده و میزان سوداوری شرکت هم طی این مدت، سالانه ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت، به بیان دیگر، طرح مذکور دارای توجیه اقتصادی است.

در چنین حالتی، یکی از روش‌هایی که شرکت خودروساز می‌تواند برای تأمین سرمایه موردنیـاز خود از آن استفاده کنـد، انتشار اوراق مشارکت است. به این ترتیب، شرکت خودروسازی با فروش این اوراق به سرمایه‌گذاران، منابع مالی مورد نیاز خود را از آنها تأمین کرده و سرمایه‌گذاران نیز در ازای این مشارکت، به نسبت سرمایـه خود در منافع حاصل از راه‌اندازی خط تولید جدیـد شریک خواهنـد شد.

مهم‌ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار مانند سهام، تضمین پرداخت سود است، به‌ این معنـا که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین‌شده‌ای را به‌عنوان سود علی‌الحساب، در فواصل زمانـی معیـن، دریافت می‌کند. اما چه کسی، پرداخت حداقل سود را تضمین می‌کند؟

طبیعتا شرکت یا سازمان منتشرکننده این اوراق نمی‌تواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند. در حال حاضـر، سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شود، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر و یا دولت، تضمین می‌شود، بنابراین، خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسیدهای مشخص، سود تعهدشده را دریافت می‌کنـد. در مورد اوراق مشارکت، باید به چند نکتـه توجه داشت:

۱- همان طور که قبلا هم گفتیم، بین ریسک و بازده رابطه مستقیـم وجود دارد، بنابراین اوراق مشارکت، با توجه به اینکه بازدهی تضمین شده دارند و ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کنند، بنابراین بازده مورد انتظار آنها هم در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، کمتـر است.

۲- سود تضمین‌شده اوراق مشارکت، به صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود، به این معنا که پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و درصورتی که سود قطعی پروژه، بیشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد باشد، مابه‌التفاوت را به آنها پرداخت نماید. البته، درصورتی که سود قطعی پروژه، از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانـی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نیست.

۳- سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت مالیات است و این موضوع نیز یکی از جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت محسوب می‌شود.

۴- اوراق مشارکت، اغلب بی‌نام منتشر شده و فردی که این اوراق را در اختیار دارد، مالک آن شناخته می‌شود، بنابراین باید از اوراق مشارکت نیز همانند اسکناس و بلکه بیشتر از آن، مراقبت کرد. البته، بانک‌ها معمولا این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم می‌کنند که بتوانند اوراق خریداری شده را نزد بانک، به امانت بگذارند تا از مواردی مانند سرقت، آتش‌سوزی و… در امان باشد.

۵- سود اوراق مشارکت، در فواصل زمانی تعیین شده (مثلا یک ماهه یا سه ماهه) و ازطریق برگه‌هایی که همراه اوراق مشارکت، به خریدار تحویل می‌شود، به وی پرداخت می‌شود. درصورتی که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداری کند، هنگام تحویل برگه‌های دریافت سود به بانک، باید اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکیت فرد بر این اوراق، توسط بانک احراز شود. البته، همان طور که گفته شد، خریدار اوراق مشارکت می‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئی، از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسیدهای تعیین شده، به صورت منظم به حسابش واریز نماید.

۶- باتوجه به اینکه طرح‌هایی که برای تأمین مالی آنها، اوراق مشارکت منتشر می‌شود، معمولا طرح‌های زمان‌بر هستند، بنابراین اوراق مشارکت نیز اغلب با سررسیدهای سه تا چهارساله منتشر می‌شوند. اما اگـر خریدار اوراق به هر دلیل، قبل از دوره سررسید به پول خود نیاز پیدا کرد، می‌تواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده، ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت نماید. طبیعتا سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک نیز به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد می‌باشد. البته معمولا درصورت تسویه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را اندکی کاهش داده (مثلا از ۲۰ درصد به ۱۹ درصد) و مابه‌التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا آن زمان را، از مشتری دریافت می‌کنند.

۷- درصورتی‌که اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس نیز پذیرفته شده باشند، دارنده این اوراق می‌تواند برای فروش آنها قبل از سررسید، به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کرده و براساس روشی که در برنامه‌های قبل توضیح دادیم، نسبت به فروش اوراق خود اقدام نماید. در این صورت، طبیعتـا اوراق مشارکت نیز همانند سهام، براساس قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود داشتـه باشد، فروختـه خواهد شد و سود دارنده اوراق مشارکت نیز از بابت تسویه زودتر از موعد، کاهش نمی‌یابد.

در پایان هم به این نکته اشاره کنم که در حال حاضر، علاوه‌بر شرکت‌های فعال در بخش خصوصی، دولت و شهرداری‌ها هم برای تأمین منابع مالی موردنیاز برای پروژه‌های عمرانی، زیربنایی و…، اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌نمایند. ساخت خطوط جاده‌ای و ریلی، سـد، تونل، نیروگاه، مجتمع‌های اداری و مسکونی و…، نمونه‌هایی از مواردی است که دولت و یا شهرداری‌ها، برای تأمین مالی آنها اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند و تبلیغات آنها هم در رسانه‌ها، به وفور مشاهده می‌شود.

در مطالب گذشته، درباره مزیت‌های معاملات برخط (آنلایـن) سهام در مقایسه با سایر روش‌های خرید و فروش سهام در بورس و همچنین نحوه دسترسـی به سامانه معاملات برخط توضیح دادیم و گفتیم که سرمایه‌گذار، برای استفاده‌ از خدمات معاملات برخط، باید یک بار به شرکت کارگزاری مراجعه کرده و قـرارداد مربوطه را امضا کند. البته تأکید کردیم که در روش معاملات برخط (آنلاین)، شرکت کارگزاری موظف است قبل‌از ایجاد دسترسی برای استفاده از سامانه معاملات برخط، از آشنایی مشتریان با اصول و مقررات کلیـدی مربوط به سرمایه‌گذاری در بورس اطمینـان حاصل پیدا کرده و پس‌از ایجاد دسترسی هم به صورت مستمـر، برنامه‌های آموزشی برای سرمایه‌گذار اجرا کند تا وی، همواره با آخرین اطلاعات موردنیاز برای سرمایه‌گـذاری در بورس، آشنا باشـد.

در این قسمت قصد داریم به چند نکتـه اساسی که سرمایه‌گذاران برای خرید و فروش برخط (آنلاین) سهام باید مدنظـر داشته باشند، اشاره ‌کنیم:

۱- دسترسی به سامانه معاملات برخط سهام، کاملا رایگان است و شرکت‌های کارگزاری، به این منظور، هیچ گونه وجهی را از مشتریـان دریافت نمی‌کنند. تنها هزینه‌ای که سرمایه‌گذار برای خرید یا فروش اوراق بهادار باید بپردازد، همان کارمزد و مالیات بسیار اندک است که در چند برنامه قبل، درباره میزان آن به طور مفصـل توضیـح دادیـم.

۲- باتوجـه به اینکـه دسترسی به سامانـه معاملات برخط (آنلاین)، ازطریق نام کاربری و رمز عبور امکان‌پذیر است، سرمایه‌گذار باید در حفظ و صیانت از آن دقت کافی را داشته باشد و از فاش کردن اطلاعات مربوط به نام کاربری و رمز عبور خود برای دیگران خودداری کند. همچنین به‌منظور رعایت امنیت بیشتر در استفاده از سامانه معاملات برخط، سرمایه‌گذار باید حداکثر هر سه ماه یک بـار، رمز عبـور خود را تغییر دهـد.

۳- سامانه‌های معاملات برخط (آنلاین) سهام، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که با حداقل پهنای باند اینترنتی کار می‌کنند؛ بنابراین، سرمایه‌گذاران به‌راحتی و حتی با استفاده از اینترنت خانگی می‌توانند از نقاط مختلف در سراسر کشور، نسبت به خرید و فروش سهـام در بورس اقدام کنند.

۴- با استفاده‌ ‌از سامانـه معاملات برخط (آنلاین)، می‌توان همواره از آخرین وضعیت موجودی حساب بانکی، سوابق معاملات در بورس و سبد سهـام خود مطلع شد؛ بنابراین، بهتر است همواره اطلاعات مربوطه را کنترل کرده و احیانا اگر مغایرتـی در این اطلاعات وجود دارد، موضوع را برای پیگیـری بیشتـر، به شرکت کارگـزاری اطلاع دهیـد.

۵- اگرچـه سامانه‌های معاملات برخط سهام، معمولا ساختار کلی و الگوی یکسانی دارند، اما ممکن است برخی تفاوت‌های جزئی نیز بین این سامانه‌ها وجود داشته باشد، بنابراین توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران قبل از استفاده از سامانه معاملات برخط، ازطریق مطالعه بروشورهای راهنما و یا کسب آموزش‌های لازم، آشنایی کافی با نحوه استفاده از این سامانه و کارکردهای متنوع آن را کسب نماینـد.

۶- در حال حاضر، اغلب کارگزاران رسمـی بورس، خدمات معاملات برخط (آنلاین) را به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهنـد و شما با مراجعه به هریک از کارگزاران مذکور و انجام فرآیند مربوط، می‌توانید به سامانه معاملات برخط دسترسی پیدا کنید.

۷- برای مشاهده فهرست کارگزاران بورس، می‌توانیـد به سایت رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار به نشانی www.seo.ir مراجعه کنید.

امیدواریم که با نحوه انجام معاملات برخط سهام در بورس و مزایای آن در مقایسه با سایر روش‌ها، آشنا شده باشیـد. در مطالب آتی، قصد داریم درباره انواع اوراق بهاداری که در بورس خرید و فروش می‌شود، مانند اوراق مشارکت، اوراق اجاره، سهام، حق تقدم سهام، قراردادهای آتـی و سایر ابزارهای مالی، بطور مفصل توضیح دهیم.

در قسمت گذشته، روش معاملات برخط (آنلاین) سهام و مزیت‌های متعدد این روش را در مقایسه با سه روش دیگر، یعنی روش مراجعه حضوری به کارگزار، ارائه سفارش به صورت تلفنی و ارائه سفارش به صورت اینترنتی، تشریح کردیـم. ممکن است این سوال برای شما ایجاد شده باشد که نحوه خرید و فروش برخط (آنلاین) سهام چگونه است و چطور می‌شود به این سامانه دسترسی پیدا کرد؟ پاسخ این سوال را در ادامه برنامـه، خواهید دیـد.

اگر به خاطر داشته باشید، در روش ارائه سفارش به صورت تلفنی توضیح دادیم که متقاضی استفاده از این روش، باید به شرکت‌های کارگزاری مراجعه کرده و قراردادی را درخصوص استفاده از این خدمات، با کارگزاری منعقد کنـد، در روش معاملات برخط (آنلاین) سهام هم همین‌طور است؛ یعنی اگرچه در روش معاملات برخـط (آنلاین)، سرمایه‌گذار خود مستقیما اقدام به خرید و فروش سهام می‌کند و کارگزار در این امر، دخالتی ندارد، اما به دلیل آنکـه فرایند تسویه معاملات و نقل و انتقال مالکیت سهام بین خریدار و فروشنده، ازطریق کارگزاران به‌عنوان واسطه میان بورس و سرمایه‌گذاران انجام می‌شود، دسترسی به سامانه معاملات نیز ازطریق شرکت‌های کارگزاری، برای متقاضیان ایجاد می‌شود.

بنابراین، در نخستین‌گام برای دسترسی به سامانه معاملات برخط سهام، متقاضی باید به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس در سراسر کشور مراجعه و درخواست خود برای دسترسی به سامانه معاملات برخط را به شرکت مذکور کنـد.

یکی از پیش‌شرط‌های اساسی که سازمان بورس برای استفاده سرمایه‌گذار از سامانه معاملات برخط (آنلاین) تعیین کرده است، آشنایی کافی سرمایه‌گذار با اصول خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، قوانین و مقررات اساسی مرتبط با سرمایه‌گذاری در بورس و نحوه استفاده از سامانه معاملـه برخط است؛ زیرا همان طور که گفته شد، در سامانه معاملات برخط، سرمایه‌گذار خود مستقیما و بدون واسطه کارگزار، نسبت به خرید و فروش اوراق بهادار در بورس اقدام می‌کند، بنابراین، لازم است آشنایی کافی با اصول و مقررات مرتبط با سرمایه‌گذاری در بورس را داشتـه باشد.

به همین علت، شرکت کارگزاری موظف است قبل از امضای قرارداد مربوط به فعال‌سازی سامانه معاملات برخط برای مشتری، از توانایی وی نسبت به اصول سرمایه‌گذاری در بورس و مقررات مربوطه، اطمینان حاصل نماید. اغلب شرکت‌های کارگزاری بدین منظور، از متقاضیان استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاین)، به صورت حضوری یا الکترونیک، آزمون می‌گیرند تا میزان آشنایی متقاضی با بازار سرمایه را ارزیابی کنند. درصورت احراز توانمنـدی مشتری برای سرمایه‌گذاری در بورس، قراردادی بین کارگزار و مشتری منعقد گردیده و براساس این قرارداد، دسترسی مشتری به سامانه معاملات برخط سهام، توسط کارگزار فراهم می‌شود.

شرکت کارگزاری حداکثر ظرف مدت یک هفته پس از امضای قرارداد، نام کاربری و رمز عبور مشتری برای استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاین) را صادر نموده و به صورت محرمانه، به وی تحویل می‌دهد. پس از دریافت نام کاربری و رمز عبـور، مشتری می‌تواند به سامانه معاملات برخط کارگزاری مربوط مراجعه و خود، به صورت مستقیـم نسبت به خرید و فروش سهام اقدام نمایـد.

توجه به این نکته ضروری است که برای استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاین)، مشتری باید در بانکی که کارگزار به وی اعلام می‌کند، حساب داشته باشد. طبیعتا به محض اینکه مشتری، سفارش خرید سهام را ازطریق سامانه معاملات برخط، وارد سامانه معاملات می‌کند، مبلغ موردنیاز برای خرید سهام به علاوه کارمزد مربوطه، در حساب بانکی وی بلوکه شده و پس از انجام خرید، مبلغ مذکور به صورت خودکار از حساب بانکی مشتری کسر می‌گردد.

در مورد فروش سهام نیز پس از آنکه فروش سهام انجام شد، مبلغ حاصل از فروش پس از کسر کارمزد و مالیات فروش، به حساب مشتری واریز می‌شود. بنابراین، همانطور که مشاهده کردید، با استفاده از سامانه معاملات برخط (آنلاین) سهام، مشتری به هیچ وجه نیاز به مراجعه به کارگزار و یا انجام معامله ازطریق کارگزار نداشته و مستقیما، می‌تواند در بورس، سهام خریـد و فروش کند.

نکته قابل توجه اینکه در حال حاضر، سامانه معاملات برخط (آنلاین) فقط برای خرید و فروش سهام و اوراق حق تقدم سهام فعال شده است، اما در آینده نزدیک، خرید و فروش سایر ابزارهای مالی مثل اوراق مشارکت، اوراق اجاره و… نیز ازطریق این سامانه، امکان‌پذیر خواهد شد.

خوشبختانه اغلب کارگزاری‌های بورس در سراسر کشور، امروز خدمات استفاده از معاملات برخط (آنلاین) را به مشتریان خود ارائه می‌دهند و همانطور که در برنامه قبل هم گفته شد، به علت مزایای بسیار زیاد خرید و فروش برخط (آنلاین) سهام، ازجمله سرعت عمل در تصمیم‌گیری، عدم محدودیت زمانی و مکانی برای سرمایه‌گذاری، نقل و انتقال الکترونیک وجوه، کاهش اختلافات بین سرمایه‌گذار و کارگزار و امنیت بالای سامانه معاملات برخط، این سامانه با استقبال بسیار زیاد سرمایه‌گذاران مواجه شده است.

تاکنون روش‌های مراجعه حضوری و ارائه سفارش به صورت تلفنی، را جهت خرید و فروش اوراق بهادار در بورس معرفی کردین در این برنامه قصد داریم روش‌های اینترنتی و برخط (آنلاین) را توضیح دهیم.

روش اینترنتی از نظر عملکرد شبیه روش تلفنی است. همان طور که در روش تلفنی، سرمایه‌گذار ازطریق تماس تلفنی با سامانه مرکز تماس کارگزاری، سفارش خرید یا فروش خود را به کارگزار ارائه کرده و کارگزار، پس از دریافت سفارش مذکور، آن را وارد سامانه معاملات بورس می‌کند، در روش اینترنتـی هم مشتری پس از دریافت رمز عبور از شرکت کارگزاری، به سایت اینترنتی کارگزار مراجعه کرده و با تکمیل فرم‌های درخواست خرید یا فروش به صورت اینترنتی، سفارش خود را در سامانه کارگزار ثبت می‌کند.

ما قصد نداریم درباره روش خرید و فروش اوراق بهادار به صورت اینترنتی خیلی صحبت کنیم؛ چون باتوجه به راه‌اندازی سامانه معاملات برخط (آنلاین) سهام در بورس، امروزه دیگر از روش ارائه سفارش اینترنتی چنـدان استفاده نمی‌شود.

همان طور که به‌خوبی مشخص است، در هر سه روشی که تاکنون توضیح داده‌ایم، یعنی روش مراجعه حضوری به کارگزار، ارائه سفارش به صورت تلفنی و یا ارائه سفارش به صورت اینترنتی، یک نکته مشترک وجود دارد و آن هم این است که در هر سه روش، مشتری، سفارش خود را به شرکت کارگزاری داده و این، کارگزار است که درخواست مشتری را وارد سامانه معاملات می‌کند. بنابراین، مشتری مستقیما اقدام به خرید یا فروش اوراق بهادار نمی‌کند.

اما روش چهارم، یعنی معاملات برخط (آنلاین) که قصد داریم در ادامه، درباره آن صحبت کنیم، این امکان را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کند که خود، مستقیما درخواست‌های خرید یا فروش سهام را بدون واسطه کارگـزار، وارد سامانه معاملات بورس نماید. اما روش معاملات برخط، چیست و چه مزایایـی دارد؟

معاملات برخط (آنلاین) سهام:

همانطور که گفتیم، مهم ترین تفاوت روش خرید و فروش برخط سهام با سایر روش‌ها، این است که به سرمایه‌گذار اجازه می‌دهد مستقیما و بدون واسطه کارگزار، اقدام به خرید و فروش سهام نماید. جذابیت معاملات برخط برای سرمایه‌گذاران به حدی زیاد بوده است که باوجود گذشت تنها حدود دو سال از راه‌اندازی این سامانه در بورس ایران، هم‌اکنون تعداد زیادی از سهامداران از روش برخط، برای خرید و فروش سهام استفاده می‌کنند.

براساس آمارها، تنها در نیمه نخست سال ۱۳۹۱، بیش از ۳۵ درصد سهامداران بورس از روش آنلاین برای خرید و فروش سهام در بورس استفاده کرده‌اند که این آمار، به سرعت در حال افزایش است. اما چرا روش معاملات آنلایـن، تا این اندازه برای سرمایه‌گـذاران جذابیت دارد:

۱- سرعت عمل در خرید و فروش: یکی از نکات مهم سرمایه‌گذاری در بورس، سرعت عمل در تصمیم‌گیری براساس اطلاعات است؛ به این معنا که به محض دریافت اطلاعات معتبر درخصوص یک سهم، سرمایه‌گذار باید در کمترین زمان، نسبت به خرید یا فروش آن سهم تصمیم‌گیری نماید. چه بسا چند دقیقه و حتی ثانیه تأخیر در خرید یا فروش یک سهم، باعث شود تا سرمایه‌گذار مجبور شود سهم مورد نظر خود را با قیمت بالاتری خریداری کرده و یا سهمی را که در اختیار دارد، با قیمت کمتری، بفروشد. طبیعتا در روش‌های سنتی که درخواست خرید یا فروش، ازطریق کارگزار انجام می‌شود، زمان بیشتری طول خواهد کشید تا کارگزار، درخواست را وارد سامانه معاملات نماید، درحالی که در روش برخط (آنلاین)، سرمایه‌گذار می‌تواند تنها با در اختیار داشتن یک رایانه متصل به اینترنت، در کسری از ثانیه نسبت به خرید یا فروش سهم موردنظـر خود، اقدام نماید.

۲- حذف محدودیت زمانی و مکانی در سرمایه‌گذاری: با استفاده از سامانه معاملات برخط سهام، سرمایه‌گذار می‌تواند تنها با در اختیار داشتن یک رایانه متصل به اینترنت، حتی از منزل و محل کار خود مستقیما اقدام به خرید و فروش سهام نماید. بنابراین، مشکلات موجود در روش مراجعه حضوری اعم از محدودیت دسترسی به کارگزاران بورس، ترافیک، آلودگی هوا، صرف وقت و زمان بسیار زیاد و… در این روش وجود ندارد و سرمایه‌گذار، حتی از دورترین نقاط کشور و یا کشورهای دیگر می‌تواند در بورس سرمایه‌گذاری کند.

۳- کاهش اختلافات احتمالی بین مشتری و کارگزاری: در برخی موارد، مشاهده می‌شود که بین مشتری و کارگزار، اختلاف ایجاد می‌شود، به عنوان مثال، مشتری می‌گوید که کارگزار درخواست وی را به‌موقع وارد سامانه معاملات نکرده و لذا، به خاطر این تأخیر، متحمل زیان شده است، درحالی که کارگزار، چنین ادعایـی را قبول ندارد. درست است که این موارد بسیار اندک است ولی با استفاده از روش معاملات برخط، اینگونه اختلافات بین کارگزاری و مشتری از بین می‌رود، زیرا مشتری، خود مستقیما درخواست خرید یا فروش خود سهام را وارد سامانه معاملات می‌کند و شرکت کارگزاری، در ثبت این درخواست دخیل نیست.

۴- استقلال کامل در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذار: در روش‌های سنتی، چون سفارش‌های مشتریان توسط معامله‌گران شاغل در شرکت کارگزاری وارد سامانه معاملات می‌شود، این احتمال وجود دارد که در مواردی هرچند بسیار محدود، برخی خطاهای انسانی در کیفیت ثبت درخواست مشتریان در سامانه معاملات صورت گرفته و یا معامله‌گران در تصمیم سرمایه‌گذار برای خرید یا فروش سهم اثرگذار باشند، در حالیکه در روش معاملات برخط، این تنها خود سرمایه‌گذار است که درباره خرید یا فروش سهم تصمیم‌ می‌گیرد و هیچ شخص ثالثی در این موضوع دخیل نیست، بنابراین، استقلال فرد تصمیم‌گیر به طور کامل رعایت خواهد شد.

۵- نقل و انتقال وجوه لازم برای سرمایه‌گذاری، به صورت الکترونیک: در روش معاملات برخط سهام، در کمترین زمان ممکن پس از انجام معامله، مبلغ موردنیاز برای خرید سهام به همراه کارمزد مربوط به صورت خودکار از حساب بانکی الکترونیکی مشتری کسر شده و همچنین، وجوه حاصل از فروش سهام، پس از کسر کارمزدهای مربوط، به حساب فرد واریز می‌شود؛ بنابراین برای دریافت و پرداخت وجه، نیازی به مراجعه حضوری به بانک نیست و مشتری، در هر لحظه از زمان می‌تواند آخرین وضعیت گردش مالی و موجودی حساب خود را کنترل کند.

علاوه‌بر همه آنچه که به عنوان مزایای روش معاملات برخط (آنلاین) برای سرمایه‌گذاران ذکر شد، این روش یک مزیت بسیار مهم نیز برای بازار سرمایه دارد و آن اینکه به علت تسهیل فرآیند سرمایه‌گذاری در بورس، به رشد و توسعه مداوم بازار سرمایه و فراگیرشدن این بازار در بین قشرهای مختلف جامعه، بسیار کمک می‌کند. در قسمت بعد، نحوه استفاده از روش معاملات برخط (آنلاین) سهام و دسترسی به این سامانه را برای شما بازگو می‌کنیـم.

حتما به خاطر دارید که گفتیم برای خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، چهـار روش وجود دارد، ۱- روش مراجعه حضوری به کارگزار ۲- روش ارائه سفارش به صورت تلفنی ۳- روش ارائه سفارش به صورت اینترنتی و ۴- روش آنلاین (برخط). امروز قصد داریم درباره روش دوم، یعنی ارائه سفارش خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، به صورت تلفنی برای شما صحبت کنیـم.

اغلب شما از خدمات تلفنی و اینترنتی که امروزه، در بیشتر بانک‌ها، برای پرداخت قبوض، نقل و انتقال وجوه و… ارائه می‌شود استفاده می‌کنید. کارگزاران بورس هم این گونه خدمات را براساس ضوابط و مقررات خاصی که از سوی سازمان بورس تعیین و ابلاغ شده است، به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند تا فرایند سرمایه‌گذاری را برای آنها تسهیل کنند.

یکی از این خدمات، امکان ارائه سفارش خرید و فروش اوراق بهادار بصورت تلفنی است، به این معنا که سرمایه‌گذار می‌تواند بدون نیاز به مراجعه حضوری به شرکت کارگزاری، صرفا ازطریق استفاده از سامانه مرکز تماس کارگزاری، به صورت تلفنی سفارش خود برای خرید یا فروش سهام و سایر اوراق بهادار را به کارگزار ارائه دهـد.

برای فعال‌کردن امکان ارائه سفارش تلفنی ازطریق مرکز تماس کارگزاری، کافیست سرمایه‌گذار یک‌بار به شرکت کارگزاری مراجعه کرده و قرارداد مربوطه را امضا کند. حداکثر ظرف مدت یک‌هفته پس‌از امضای این قرارداد، کارگزاری نام کاربـری و رمـز عبور مخصوص مشتری را به صورت محرمانـه به وی ارائه می‌دهد. پس‌از دریافت رمز عبور و نام کاربری، سرمایه‌گذار می‌تواند به صورت تلفنی، با سامانه مرکز تماس کارگزاری تماس گرفته و سفارش‌های خود برای خرید یا فروش اوراق بهادار را وارد سامانه کند.

توجه داشته باشید ارائه سفارش بصورت تلفنی، هیچ تفاوتی با ارائه سفارش به صورت حضوری ندارد و شرکت کارگزاری، سفارش‌های ارائه شـده ازطریق مرکز تماس را همانند سفارش‌های حضوری، پیگیری خواهد کرد. همچنین سامانه مرکز تماس کارگزاری، به صورت خودکار، به مشتری شماره پیگیری می‌دهد تا در هر لحظه، بتواند از آخرین وضعیت سفارش خود مطلع شود. برای استفاده از خدمات مرکز تماس کارگزاری، توجه به این نکات ضروری است:

۱- فعال‌سازی امکان سفارش تلفنی برای مشتریان، به صورت رایگان است و کارگزاران بورس، بجز کارمزد خرید و فروش اوراق بهادار، وجهی در این خصوص از مشتریان دریافت نخواهنـد کرد.

۲- مشتـری فقط ازطریق شماره تلفن‌هایی که در قرارداد، به کارگزاری اعلام می‌کند، می‌تواند با مرکز تماس کارگزاری ارتباط برقرار کرده و سفارش‌های خود برای خرید و فروش اوراق بهادار را ارائه کند و درصورت تماس از سایر شماره تلفن‌ها، به سفارش‌های مشتری ترتیب اثر داده نخواهـد شد. بنابراین لازم است درصورت تغییر تلفن مشتری، مراتب به صورت رسمی به شرکت کارگزاری مربوطه اعلام شود

۳- مشتری باید مبلغ موردنیاز برای خرید اوراق بهادار به‌علاوه کارمزد مربوطه را به حساب بانکی کارگزاری واریز و اطلاعات مربوطه را ازطریق مرکز تماس، به کارگزاری اطلاع دهد. در مورد فروش اوراق بهادار هم کارگزاری پس از واریـز مبلغ حاصل از فروش به حساب بانکی مشتری (که در قرارداد مربوطه، مشخص شده است)، اطلاعات واریزی را ازطریق مرکز تماس، به مشتری اطلاع می‌دهـد.

۴- باتوجه به اینکه ورود به سامانه مرکز تماس کارگزاری، با ارائه نام کاربری و رمز عبور مشتری امکان‌پذیر است، حفظ و نگهداری رمز عبور و خودداری از افشای آن نزد دیگران، بسیار حائز اهمیت است.

۵- در صورتی که رمز عبور استفاده از خدمات مرکز تماس سه بار به صورت متوالی اشتباه وارد شود، خدمات مرکز تمـاس برای مشتری غیرفعال شده و ارایه خدمات به وی، مشروط به مراجعه دوباره مشتری به کارگزاری است.

۶- هنگام امضای قرارداد بین مشتری و کارگزاری برای فعال‌سازی امکان سفارش تلفنی، ساعات دریافت سفارش ازطریق سامانه مرکز تماس کارگزاری در قرارداد مشخص می‌شود، بنابراین مشتری باید سفارش‌های خرید و فروش خود را صرفا در ساعت‌هایی که در قرارداد مشخص شده است، وارد سامانه نماید، زیرا در غیر این‌صورت، کارگزار مسئولیتی برای انجام سفارش‌های مربوطه نخواهد داشت.

این نکته را هم اضافه کنم که استفاده از مرکز تماس کارگزاری‌ها برای خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، علاوه‌بر کمک به سرمایه‌گذاران برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه، ازنظر دقت در انجام سفارش‌های مشتری هم کاملا مطمئن است؛ زیرا از هنگام تماس تلفنی مشتری با مرکز تماس کارگزاری تا پایان تماس و ارائه سفارش، کلیه سفارش‌هایی که مشتری به صورت تلفنی وارد سامانه کرده است به همراه زمان دقیق ارائه سفارش‌ها، در سامانه ضبط و نگهداری شده و به طور کامل توسط کارگزاری اجرا می‌شود، بنابراین احتمال انجام سفارشی خارج از آنچه مشتری درخواست کرده است، به حداقل ممکن رسیده و حتی درصورت بروز چنین مشکلی که البته احتمال آن بسیار اندک است، موضوع به‌راحتی قابل پیگیـری و رسیدگـی خواهـد بود.

خب در این قسمت، دومین روش خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، یعنی روش ارائه سفارش بصورت تلفنی، ازطریق سامانه مرکز تماس کارگزاری‌ها را برای شما تشریح کردیم. در قسمت بعد، روش ارائه سفارش خرید و فروش، بصورت اینترنتی و معاملات آنلاین (برخط) را توضیح خواهیـم داد.

در مطالب قبل، گفتیم که اولین روش خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، مراجعه حضوری به کارگزار و تکمیل فرم مربوطه است. همچنین درباره نحوه تکمیل فرم سفارش خرید و فروش و کارمزدهای مربوط به این فرآیند هم بطور کامل توضیح دادیم. اگر به خاطر داشته باشید، قرار شد قبل از آنکه سه روش دیگر خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، یعنی روش ارائه سفارش به صورت تلفنی، ارائه سفارش به صورت اینترنتی و خرید و فروش آنلاین (برخط) را توضیح دهیم، ساز و کار معاملات در سامانه معاملات بورس را برای شما تشریح کنیـم. این قسمت، به همین موضوع اختصاص دارد. خرید و فروش اوراق بهادار در سامانه معاملات بورس براساس سازوکار نام‌آشنای “حراج” انجام می‌شود؛ البته یک حراج کاملا پیشرفته و مکانیـزه. حراجی که اولویت اول آن، قیمت مناسب و اولویت دوم آن، زمان ارائه سفارش است. بگذارید با یک مثال، این موضوع را توضیح دهیم. فرض کنید شما در ساعت ۹ صبح، به کارگزاری بورس مراجعه و فرم درخواست خرید هزار سهم شرکت “الف” به قیمت هر سهم ۱۵۰۰ ریال (۱۵۰تومان) را تکمیل و همراه فیش واریزی، تحویل کارگزار می‌دهید. طبیعتا کارگزار بلافاصله درخواست خرید شما را وارد سامانه معاملات می‌کند. در همان زمان یعنی ساعت ۹ صبح، فرد دیگری نیز به یک شرکت کارگزاری دیگر در منطقه و یا شهر دیگری مراجعه کرده و وی هم با تکمیل فرم مربوطه، درخواست خرید سهام شرکت “الف”، البتـه با قیمت ۱۵۲۰ ریال (۱۵۲تومان) را به کارگزار ارائه داده و کارگزار، درخواست را وارد سامانه معاملات می‌کند. در چنین شرایطی، سامانه معاملات درخواست خرید فرد دوم را در مقایسه با درخواست شما، در اولویت قرار خواهد داد، چرا که وی برای خرید، قیمت بالاتری پیشنهاد داده است و طبیعتا، متقاضیان فروش سهام شرکت “الف” ترجیح می‌دهند سهام خود را به قیمت بالاتـر بفروشند. در مورد فروش نیز دقیقا به همین شکل است، با این تفاوت که در فروش سهام و سایر اوراق بهادار، هرچه قیمت کمتر باشد، در اولویت قرار خواهد داشت، زیرا خریداران ترجیح می‌دهند اوراق بهادار را با قیمت کمتـر خریداری کند. بنابراین، مشخص شد که اولین معیار در اولویت‌بندی درخواست‌های خرید و فروش توسط سامانه پیشرفته معاملات بورس، اولویت قیمتی است. اما منظور از اولویت دوم، یعنی اولویت زمانی چیست؟ در مثال قبل، فرض کنید شما درخواست خرید هزار سهم شرکت “الف” با قیمت هر سهم ۱۵۰۰ ریال (۱۵۰تومان) را در ساعت ۹ صبح به کارگزاری داده‌اید و فرد دیگری، درخواست خرید هزار سهم شرکت الف با همان قیمت، یعنی ۱۵۰۰ ریال (۱۵۰تومان) را در ساعت ۹:۱۰ صبح یعنی ۱۰ دقیقه پس از درخواست شما ارائه داده است. در چنین شرایطی، سامانه معاملات به صورت خودکار، اولویت خرید را به شما داده و ابتدا، برای شما سهام شرکت الف را خریداری می‌کند، بنابراین، طبیعتا اگر تنها هزار سهم از سهام شرکت الف برای فروش عرضه شده باشد، سامانه معاملات آن سهام را به شما تخصیص خواهد داد و فرد مذکور، از خرید سهام بازخواهـد مانـد. در شکل زیر، تصویری از درخواست‌های خرید و فروش برای سهام یک شرکت در سامانه معاملات بورس، نشان داده شده است. توجه فرمایید که ارقام به ریال است. همانطور که در این تصویر مشخص است، در حال حاضر ۲۸ نفر متقاضی خرید سهام شرکت موردنظر با قیمت ۶۶۳۲ ریال هستند، ۱ نفر متقاضی خرید با قیمت ۶۶۰۱ ریال و ۵ نفر هم متقاضی خرید با قیمت ۶۶۰۰ ریال است. بنابراین، همان طور که گفته شد، درخواست‌های خرید به ترتیب از بالاترین قیمت به پائین‌ترین قیمت، اولویت‌بندی شده‌اند. در نقطه مقابل، ۳۸ نفر درخواست فروش سهم مذکور با قیمت ۶۶۳۲ ریال را داده‌اند، ۱ نفر متقاضی فروش این سهم با قیمت ۶۶۵۰ ریال است و یک نفر هم متقاضی فروش سهم مذکور با قیمت ۶۶۶۰ ریال است. بنابراین، کاملا مشخص است که سامانه معاملات درخواست‌های فروش را به ترتیب، از کمترین قیمت به بیشترین قیمت، اولویت‌بندی کرده است. اما با توجه به تعدد و تنوع قیمت‌های وارد شده در سامانه معاملات، دقیقا چه زمانی، خرید و فروش در سامانه معاملات انجام می‌شود؟ زمانی که قیمت پیشنهادی خرید و قیمت پیشنهادی فروش با هم برابر شوند. در این حالت، سامانه معاملات به طور خودکار خرید و فروش را انجام داده و طبیعتا، بلافاصله سفارش‌های انجام شده، از صف خرید و فروش حذف می‌گردنـد. یک روز پس از انجام معامله، کارگزار رسید انجام معامله را که اصطلاحا، اعلامیه خرید نام دارد، به سرمایه‌گذار تحویل می‌دهد. اعلامیه خرید، سند رسمی نیست و در آن تنها اطلاعاتـی مانند تعداد سهام خریداری شده، مبلغ سرمایه‌گذاری و مبلغ کارمزدهای کسـر شده آورده شـده است. سرمایه‌گـذار همچنیـن باید یک روز پس از خرید اوراق بهادار، به شرکت کارگزاری مراجعه و گواهـی نقل و انتقال اوراق بهادار خریداری شده را از کارگزاری دریافت کنند، زیرا هنگامیکه سرمایه‌گذار قصد داشته باشد اوراق بهادار خود را بفروشد، باید گواهی نقل و انقال سهام را به شرکت کارگزاری ارائه دهد. خب در این بخش، با نحوه انجام معاملات در سامانه معاملات بورس آشنا شدیـد. در برنامه‌های بعدی، خواهیم دید که چه روش‌های دیگری، بجز روش مراجعه حضوری برای خرید و فروش اوراق بهادار در بورس وجود دارد.

شاید برای شما هم این سؤال به وجود آمده باشد که وقتی قصد دارید سهامی را خریداری کنید، آیا علاوه ‌بر مبلغ موردنیاز برای خرید سهام، باید هزینه دیگری هم بپردازید یا نه؟ وقتی سهام خود را می‌فروشید چطور؟ پاسخ سؤال مثبت است، چون سرمایه‌گذار برای خرید و فروش سهام و سایر انواع اوراق بهادار در بورس، باید کارمزد بپردازد. این کارمزد که البته، مبلغ آن بسیار اندک است، ازسوی متولیان بازار سرمایه صرف اداره و توسعه مستمـر این بازار می‌شود. اما مبلغ کارمزد خرید و فروش اوراق بهادار در بورس، چقدر است؟ الف. کارمزد خرید سهام کارمزد خرید سهام، حدود ۴۹ صدم درصد است. اجازه بدهید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنید قصد دارید هزار سهم شرکت (الف) را به قیمت هر سهم، ۱۵۰ تومان خریداری کنید. در این صورت، جمع کل مبلغ موردنیاز برای خرید سهام، ۱۵۰ هزار تومان خواهد بود. باتوجه به اینکه کارمزد خرید سهام، ۴۹ صدم درصد است، شما باید حدودا مبلغ ۷۳۵ تومان کارمزد نیز برای خرید سهام موردنظر بپردازیـد. ب. کارمزد و مالیات فروش سهام کارمزد فروش سهام، ۵۳ صدم درصد مبلغ معامله است. در فروش سهام، علاوه‌بـر کارمزد، ۵۰ صدم درصد هم مالیات از فروشنده سهام دریافت می‌شود که جمعا برابر با یک ممیز سه صدم درصد است. در مثال قبل فرض کنید قصد دارید هزار سهم شرکت (الف) را به قیمت هر سهم، ۱۵۰ تومان به فروش برسانید. در این صورت، جمع کل مبلغ موردنیاز برای فروش سهام، ۱۵۰ هزار تومان خواهد بود. باتوجه به اینکه کارمزد فروش سهام، ۴۹ صدم درصد و مالیات فروش نیز برابر با ۵۰ صدم درصد (در مجموع یک ممیز سه صدم درصد ) است، شما باید در مجموع ۱۵۴۵ تومان بابت این معامله پرداخت نمایید. ج. کارمزد خرید و فروش اوراق مشارکت و اوراق اجاره کارمزد خرید و فروش اوراق مشارکت و اوراق اجاره در بورس حدودا یک هفتم کارمزد خرید و فروش سهام، یعنی ۷ صدم درصد مبلغ معامله است، البته برخلاف سهام، فروش این اوراق مشمول پرداخت مالیات نمی‌شود. به عنوان مثال، اگر شما قصد داشته باشید ۱۵۰ هزار تومان اوراق مشارکت در بورس خریداری کنید یا بفروشید، فقط بایـد ۱۰۵ تومان کارمـزد بپردازیـد. بنابراین، همانطور که ملاحظه می‌کنید، کارمزد و مالیات خرید و فروش سهام و سایر انواع اوراق بهادار در بورس، بسیار اندک بوده و همین موضوع نیز یکی از مزیت‌های بورس، در مقایسه با سایـر بازارهای سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود. خب، با نحوه محاسبه کارمزد و مالیات خرید و فروش اوراق بهادار در بورس آشنا شدید. برگردیم به موضوع برنامه قبل، یعنی نحوه خرید و فروش اوراق بهادار در بورس. در برنامه قبل گفتیم که نخستین روش برای خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار در بورس، مراجعه حضوری به شرکت کارگزاری و تکمیل فرم سفارش خرید یا فروش است. طبیعتا روزانه ده‌ها هزار سهامدار به کارگزاران بورس در سراسر کشور مراجعه کرده و به آنها، سفارش خرید یا فروش اوراق بهادار می‌دهند. آیا تا به حال، فکر کرده‌اید که این حجم انبوه درخواست‌ها چگونه و براساس چه سازوکاری، با دقت اولویت‌بندی و به خرید اوراق بهادار منجر می‌شوند؟ سامانه‌ای که خرید و فروش اوراق بهادار در آن انجام می‌شود، چطور عمل می‌کند؟ پاسخ همه این سؤالات را در قسمت بعد در خواهید یافت، چون قسمت بعد، به موضوع جالبی تحت عنوان ساز وکار معاملات در بورس اختصـاص دارد.

در قسمت قبل، توضیح دادیم که اولین روش خرید و فروش سهام و سایر انواع اوراق بهادار در بورس، مراجعه حضوری به کارگزار و تکمیل فرم درخواست خرید یا فروش است. در این بخش، قصد داریم درباره نحوه تعیین قیمت خرید یا فروش اوراق بهادار در فرم درخواست خرید یا درخواست فروش صحبت کنیم. شما برای تعیین قیمت موردنظر خود به‌منظور خرید و یا فروش سهام و سایر اوراق بهاداری که در بورس مورد داد و ستد قرار می‌گیـرد، می‌توانید به یکی از سه روش زیر عمل کنید.

روش اول- درخواست خرید یا فروش به قیمت بازار:

دراین روش، سرمایه‌گذار در ستون حداکثر قیمت در فرم درخواست، عبارت ” قیمت بازار” را ثبت می‌کند (تصویر فرم نمایش داده شده و عبارت قیمت بازار در آن نوشته شود) . این بدان معناست که سرمایه‌گذار به کارگزار این اختیار را می‌دهد که به تشخیص خود، سهام و یا سایر اوراق موردنظر وی را در مناسب‌ترین قیمت روز بازار، برای فرد خریداری کند. طبیعتا، هنگام خرید سهام، هر اندازه قیمت خرید سهام پایین‌تر باشد، بهتر است و در نقطه مقابل، در هنگام فروش، سرمایه‌گذار ترجیح می‌دهد کارگزار سهام و یا سایر اوراق بهـادار وی را به بالاترین قیمت ممکـن به فروش برسانـد.

روش دوم- درخواست خرید یا فروش به قیمت معین:

در این نوع درخواست، سرمایه‌گذار قیمت موردنظر خود را برای خرید یا فروش سهام را به طور مشخص در فرم درخواست خرید یا فروش درج می‌کند . به‌عنوان مثـال، فرض کنید قصد دارید سهام شرکت الف را خریداری کنید و براساس تحلیل و بررسی، به این نتیجه رسیده‌اید که خرید این سهم در قیمت ۱۵۰ تومان مناسب است. در این صورت، در فرم درخواست خرید، قیمت ۱۵۰ تومان را به عنوان قیمت موردنظر خود برای خرید سهام شرکت الف درج می‌کنید. (فرم مربوطه و درج عدد ۱۵۰۰ ریال نمایش داد شود) کارگزار نیز پس از دریافت فرم، قیمت ۱۵۰ تومان را به عنوان قیمت پیشنهادی برای خرید آن سهم، وارد سامانه معاملات بورس می‌کند و درصورت وجود سفارش فروش سهام شرکت الف با قیمت ۱۵۰ تومان، آن سهم توسط کارگزار برای شما خریداری می‌شود.

در فروش هم دقیقا به همین شکل عمل می‌شود، یعنی قیمت موردنظر دارنده سهم برای فروش، دقیقا در فرم مربوط درخواست فروش درج شده و کارگزار نیز بر اساس همین قیمت، اقدام به ثبت درخواست فروش در سامانه معاملات می‌کنـد. بنابراین، در روش دوم، کارگزار موظف خواهد بود سهام و یا سایر اوراق بهادار موردنظر شما را دقیقا براساس قیمتی که برای او تعیین کرده‌اید، خریداری کرده و یا به فروش برساند.

روش سوم- درخواست خرید یا فروش محدود:

در این نوع درخواست، سرمایه‌گذار حداکثر و یا حداقل قیمت موردنظر خود برای خرید یا فروش سهام را ستون حداکثر قیمت، در فرم درخواست خرید یا فروش وارد می‌کند. به عنوان مثـال، فرض کنید شما قصد دارید سهام شرکت الف را خریداری کنید، و حداکثر قیمت موردنظر شما برای خرید این سهم، ۱۵۰ تومان است، اما طبیعتا ترجیح می‌دهید سهم را به قیمتی کمتر از ۱۵۰ تومان خریداری کنید. در این حالت، در فرم سفارش خرید، در قسمت حداکثر قیمت، عدد ۱۵۰ تومان را درج می‌کنید. به این ترتیب، به کارگزار اجازه می‌دهید تا سهام موردنظر شما را نهایتـا با قیمت ۱۵۰ تومان برای شمـا خریداری کند، اگرچه قطعا خرید با قیمت پائین‌تر برای شما مطلوب‌تر خواهد بود

در مورد فروش هم دقیقا به همین شکل عمل می‌شود، با این تفاوت که آنچه در فروش مطرح است، حداقل قیمت است، نه حداکثر قیمت. در مثال قبل، فرض کنید شما دارنده سهام شرکت الف هستید و قصد فروش آن را دارید، اما حاضر نیستید آن را به قیمتی کمتر از ۱۵۰ تومان بفروشید. در این صورت، در فرم سفارش فروش، در قسمت حداقل قیمت، عدد ۱۵۰ تومان را درج می‌کنید، به این ترتیب به کارگزار اختیار می‌دهید تا سهام شما را حداقل به قیمت ۱۵۰ تومان، بفروشد. البته قطعا ترجیـح شما این خواهد بود که قیمت فروش، بالاتر از حداقل تعیین شده باشد و توانمندی کارگزار در این موضوع، تا حد زیادی در تصمیم شمـا برای انتخـاب کارگزار مؤثـر خواهد بـود.

خب در این برنامه و برنامه قبل، با اولین روش خرید و فروش اوراق بهادار در بورس که مراجعه حضوری به کارگزار و تکمیل فرم‌های مربوطه است، آشنـا شدید.

اما شایـد تاکنون، این سؤال برای شما بوجود آمده باشد که برای خرید و فروش سهام و سایر اوراق بهادار در بورس، آیا باید هزینه‌ای هم پرداخت کنید یا نه؟ به عبارت دیگر، هزینه معاملات در بورس چقدر است؟ این موضوع را در بخش بعدی توضیح خواهیم داد.

حتما به خاطر دارید که گفتیم اولین گام برای ورود به بورس، مراجعه به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس در سراسر کشور و دریافت کد سهامداری است. پس‌ از دریافت کد سهامداری، فرد می‌تواند به چهار روش نسبت به خرید و فروش سهام و یا سایر اوراق بهادار موجود در بورس اقدام کند:

۱- خرید و فروش ازطریق مراجعـه حضوری به کارگزار

۲- خرید و فروش ازطریق ارائه سفارش به صورت تلفنی

۳- خرید و فروش ازطریق ارائه سفارش به صورت اینترنتی

۴- خرید و فروش به روش برخط (آنلایـن)

در این قسمت، روش اول، یعنی روش مراجعه حضوری به کارگزار را برای شمـا تشریح می‌کنیم:

روش اول: خرید و فروش ازطریق مراجعه حضوری به کارگزار

در این روش، کافیست سرمایه‌گذار به صورت حضوری به شرکت کارگزاری مراجعه کرده و فرم درخواست خریـد یا فروش اوراق بهادار را تکمیل کند. این فرم شامل اطلاعاتـی مثل مشخصات کامل فرد، نشانی و تلفن تماس، کد سهامداری و همچنین مشخصات کامل سهام و یا سایر اوراق بهاداری است که فرد قصـد خرید یا فروش آن را دارد. نمونه فرم درخواست خرید یا فروش اوراق بهادار و نحوه تکمیل این فرم را در ادامه، مشاهده می‌کنیـد.

در قسمت‌های گذشته، به این سؤال مهم پاسخ دادیـم که برخلاف برخی تصورها، سرمایه‌گذاری در بورس فقط مختص افراد ریسک‌پذیر و یا متخصص نیست و افراد ریسک‌گریز و یا افرادی که تخصص کافـی در مسائل مرتبط با سرمایه‌گذاری ندارند هم می‌توانند ازطریق خرید اوراق مشارکت، اوراق اجاره، سرمایه‌گذاری ازطریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، استفاده از خدمات شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری، استفاده از خدمات سبدگردانی و… در بورس سرمایـه‌گذاری کننـد.

اگرچه قصد داریم که هریک از این روش‌های سرمایه‌گذاری را به طور مفصل برای شما تشریح کنیم، اما بهتر است قبل از آن، به یک سؤال اساسی پاسخ دهیم و آن اینکه اولین گام اجرایی برای ورود به بورس چیست؟ به عنوان مثال، اگر سرمایه‌گذار پس از انجام بررسی‌های لازم، به این نتیجه رسید که سهام شرکت الف، برای سرمایه‌گذاری مناسب است، حال چطور و از کجا باید این سهم را خریداری کند؟ در این برنامـه، پاسخ این سؤال را خواهیم داد.

حتما اسم کارگزار را شنیده‌اید. خرید و فروش سهام و سایر انواع اوراق بهادار در بورس فقط ازطریق کارگزاران رسمی بورس انجام می‌شود، بنابراین برخلاف تصور عمومی، برای سرمایه‌گذاری در بورس هیچ نیازی به مراجعه به تالار بورس نیست و کارگزاران بورس این وظیفه را برعهده دارنـد.

کارگزاران افراد آگاه، خبـره و مورد اعتمـاد هستند که پس از کسب مجوزهای لازم از سازمان بورس و اوراق بهادار، اقدام به خرید و فروش سهام و سایر انواع اوراق بهادار می‌کنند و البته، در ازای ارائه‌ای خدمات، مبلغ بسیار اندکی کارمزد دریافت می‌کنند. سازمان بورس به طور مستمر و دقیق بر نحوه فعالیت کارگزاران بورس نظارت دارد و همین امر سبب می‌شود تا سرمایه‌گذاراناطمینان لازم در این‌خصوص را داشته باشند.

بنابراین، سرمایه‌گذاری در بورس، فقط از طریق کارگزاران رسمی بورس که در اغلب شهرهای کشور مستقر هستند، انجام می‌شود. برای مشاهده اطلاعات کارگزاران بورس، به پایگاه اینترنتی سازمان بورس و اوراق بهادار به نشانـی www.seo.ir مراجعه کنید.

اما اولین گام برای سرمایه‌گذاری در بورس چیست؟ اگر از شما بپرسند لازمه انجام عملیات بانکی مثل واریز وجه به حساب، انتقال وجه از حساب، صدور چک و… چیست، حتما پاسخ خواهید داد که برای انجام همه عملیات‌های فوق، باید حساب بانکی داشته باشیم. در بورس هم چنین چیزی وجود دارد. هر فردی برای سرمایه‌گذاری در بورس و خرید و فروش اوراق بهادار، باید کد سهامداری داشته باشد. در واقع، کد سهامداری، همانند حساب بانکـی است.

کد سهامداری، شناسه‌ای ۸ کاراکتری است که از سه حرف اول نام خانوادگی و یک عدد تصادفی ۵ رقمی تشکیل شده است. مثلا اگر نام خانوادگی فردی رضایی باشد، کد سهامداری وی ممکن است، “رضا۱۲۲۳۴” باشد. کد سهامداری منحصر به فرد است و هر سرمایه گذار تنها یک کد معاملاتی دارد. برای دریافت کد سهامداری، کافیست به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه و مدارک شناسایی خود شامل کپی شناسنامه و کارت ملی را به کارگزار ارائه دهید. ظرف مدت دو روز، کد سهامداری برای شما صادر و تحویل شما می‌شود. صدور کد سهامداری کاملا رایگان است و لازم نیست از این بابت، هزینه‌ای به کارگزار بپردازیـد.

با دریافت کد سهامداری، عملا قدم به دنیای بورس گذاشته‌اید و می‌توانید در این بازار سرمایه‌گذاری کنید. توجه داشته باشید که همه شیوه‌های سرمایه‌گذاری در بورس اعم از خرید و فروش اوراق مشارکت، اوراق اجاره، سهام، سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری و… نیازمند داشتن کد سهامداری است.

بنابراین، دریافت کد سهامداری، اولیـن گام برای ورود به بورس است.

در قسمت‌های بعدی، شیوه‌های خرید و فروش سهـام را برای شما توضیح خواهیم داد.

به دنیای سرمایه‌گذاری خوش آمدید.

حتما تا حالا این سؤالات برای شما ایجاد شده است که:

۱- آیـا فقط افراد ریسک‌پذیر می‌توانند در بورس سرمایه‌گذاری کنند یا در بورس، برای افراد ریسک‌گریز هم امکان سرمایه‌گذاری وجود دارد؟

۲- آیا بورس، فقط جای افراد حرفه‌ای و متخصص است یا افراد غیرحرفه‌ای هم می‌توانند در بورس سرمایه‌گذاری کنند؟

به این نمـودار توجه کنیـد:

این جمله را به خاطر بسپارید: “اطلاعات ارزشمندترین دارایی در بازار سرمایه است”. در برنامه امروز قصد داریم در‌باره این جمله صحبت کنیـم.

حتما به خاطر دارید که در مطالب گذشته، درباره ریسک صحبت کردیم. یکی از تعاریفی که درباره ریسک ارائه کردیم، احتمال تفاوت واقعیت با پیش‌بینی بود. هر اندازه تفاوت واقعیت با پیش‌بینی بیشتر باشد، ریسک بیشتر خواهد بـود. فرض کنید قیمت سهم یک شرکت در حال حاضر ۱۵۰ تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت این سهم در پایان سال به ۲۰۰ تومان برسـد. حال اگر در پایان سال، قیمت سهم بجای ۲۰۰ تومان، به ۱۶۰ تومان رسید، چه اتفاقی می‌افتد. بین پیش‌بینی شما و آنچه که اتفاق افتاده، ۴۰ تومان اختلاف وجود دارد. این یعنـی ریسک!

با این اوصاف، چطور می‌توان این ریسک را کاهش داد؟ پاسخ یک جمله ساده است: هرچه پیش‌بینی دقیق‌تر باشد، ریسک کمتـر می‌شود.

اینجاست که سؤال دوم مطرح می‌شود: چطور می‌شود پیش‌بینی را دقیق‌تر انجام داد؟ پاسخ این سؤال در استفاده از اطلاعات دقیـق و معتبـر نهفته است.

بنابراین، بی‌دلیل نیست که می‌گویند اطلاعات، ارزشمندترین دارایی در بازار سرمایه است؛ چون مبنای اصلی تصمیم‌گیری در بورس و کنترل ریسک در این بازار، تصمیم‌گیری براساس اطلاعات است و دقیقا به همین خاطر هم هست که براساس قوانین و مقررات، شرکت‌هایی که سهامشان در بورس خرید و فروش می‌شود، موظفند اطلاعات مالی و عملکردی خود را به صورت مستمر و یکسان، در اختیار همه سرمایه‌گذاران قرار دهند تا سرمایه‌گذاران بتوانند براساس این اطلاعات، درمورد خرید، فروش و یا حفظ سهام خود تصمیم‌گیری کنند.

اگر به خاطر داشته باشید، در برنامه قبل انواع ریسک‌ها را معرفی کردیم: ریسک تورم، ریسک نرخ ارز، ریسک نرخ سود، ریسک سیاسی، ریسک تجاری، ریسک نقدشوندگـی و ریسک مالی.

اگر به تعاریفی که برای این ریسک‌ها اشاره کردیم دقت کنید، متوجه خواهید شد که با استفاده از اطلاعات صحیح و معتبر، می‌توان بخش قابل توجهی از این ریسک‌ها را کنترل کرد.

برای مثال، گفتیم که یکی از ریسک‌هایی که سرمایه‌گذار با آن مواجه است، ریسک مالی است، به این معنا که اگر شرکت میزان زیادی وام از بانک گرفته باشد، طبیعتا باید اصل و سود وام دریافتی را به بانک پرداخت کند و اگر میزان فروش و سودآوری شرکت، متناسب با شرایط وام دریافتی از بانک نباشد، با ریسک عدم توانایی بازپرداخت وام مواجه خواهد شد. میزان استقراض شرکت از بانک، موضوعی است که به راحتی با بررسی اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی ، قابل شناسایـی و ارزیابی است.

همچنین درمورد سایر انواع ریسک‌ها مثل ریسک نرخ تورم، نرخ سود، نرخ ارز و… هم اگرچه تحلیل این متغیرهای اقتصادی مبتنی‌بر تحلیل روند نوسانات آنها در آینده است، اما سرمایه‌گذار می‌تواند با بررسی دقیق شاخص‌های اقتصادی منتشر شده از سوی نهادهای رسمی و همچنیـن کمک گرفتن از متخصصان مالی و اقتصادی، به پیش‌بینی قابل قبولی از وضعیت این شاخص‌ها در آینده و تحلیل آنها بر قیمت سهام و سایر اوراق بهادار دست یابد.

بنابراین، بهره‌گیری از اطلاعات با کمک به افزایش دقت پیش‌بینی، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. اما اطلاعات خوب باید چه ویژگی‌هایی داشته باشند؟

چهار ویژگی‌ اساسی اطلاعات را مفید و قابل اتکا می‌کند:

۱- معتبر و قابل اتکا باشد:به همان اندازه که اطلاعات صحیح و معتبر می‌تواند در موفقیت سرمایه‌گذاری مؤثر باشد، اطلاعات نادرست یا شایعات می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش دهد. فرض کنید سرمایه‌گذاری با شنیدن شایعه افزایش قیمت خودرو و امید به اینکه این افزایش، موجب سودآوری قیمت سهام شرکت‌های خودروساز می‌شود، اقدام به خرید سهام آنها، آنهم با قیمتی بالاتر از ارزش واقعی سهم می‌کند. حال اگر مشخص شود این شایعه صحت نداشته و قیمت خودرو قرار نیست افزایش داشته باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

۲- جامـع باشد: در مثال قبل، فرض کنید خبر افزایش قیمت خودرو، خبر صحیحی است، اما اگر هزینه‌های شرکت خودروساز هم افزایش یافته باشد، افزایش قیمت خودرو در مجموع تأثیر زیادی در سودآوری شرکت نخواهد داشت. حال اگر سرمایه‌گذار در خرید سهام شرکت، صرفا به موضوع افزایش قیمت خودرو توجه کند و افزایش هزینه‌ها را درنظر نگیرد، آیا تصمیم صحیحی گرفته است؟ قطعا نه.

۳- به‌روز باشد: اطلاعات هرچند معتبـر و جامـع باشد، باید به لحظه مورد استفاده قرار گیـرد. فرض کنید شرکت خودروساز، اطلاعات مربوط به افزایش قیمت خودروهای خود را رسما منتشر و اعلام کرده است که با این افزایش، سود شرکت نیز افزایش خواهد یافت.

طبیعتا به محض انتشار این اطلاعات، تقاضا برای خرید سهام خودروسازان افزایش یافته و قیمت این سهام بالا می‌رود. حال اگر یک سرمایه‌گذار، به جای آنکه به محض دریافت این اطلاعات سهام شرکت را بخرد، چند روز بعد اقدام به خرید سهام کند، معلوم نیست تصمیم درستی گرفته باشد؛ چون در این مدت، قیمت سهام افزایش یافته و ممکن است بیشتر از این، امکان افزایش و سودآوری برای سرمایه‌گذار نداشته باشد.

۴- مرتبط باشد: بعضا مشاهده می‌شود که سرمایه‌گذاران از روی هیجانات حاکم بر بازار، اطلاعات نامرتبط را ملاک تصمیم‌گیری قرار می‌دهند. مثلا ممکن است افزایش نرخ ارز هیچ تأثیری بر شرکتی که هم مواد اولیه‌اش در داخل کشور تأمین می‌شود و هم محصولاتش در داخل کشور فروخته می‌شود، نداشته باشد. بنابراین لازم است سرمایه‌گذاران به این موضوع توجه داشته باشند که اطلاعات منتشر شده، تا چه اندازه می‌تواند بر ارزش سهام شرکت تأثیر داشتـه باشد.

پس حالا، حتما شما هم با ما هم‌عقیده‌ایـد که اطلاعات، واقعا ارزشمندتریـن دارایی در بازار سرمایه است.