اکثر مردم موقع خرید کالاهای با ارزش به بیمه کردن و محافظت از آن فکر می‌کنند، اما آیا می‌توان سرمایه گذاری ها را هم بیمه کرد؟ در اکثر نقاط دنیا ابزارهایی به نام اوراق اختیار خرید یا فروش وجود دارد که یکی از وظایف آن همین کار است. این اوراق در ایران هم با کمی تفاوت نسبت به نسخه جهانی با نام اوراق اختیار فروش تبعی وجود دارد و شما می‌توانید با استفاده از آن سرمایه گذاری خود را در یک سهم خاص بیمه کنید. اما چطور؟
تعریف اوراق اختیار فروش تبعی
معمولا در بازارهای یک طرفه مثل بورس ایران که سهامدار فقط از رشد قیمت سود می‌برد، با افت یا نوسان شدید قیمت، سهامدارها از سهم مورد بحث فاصله می‌گیرند و تمایلی به خرید آن نشان نمی دهند. در این شرایط شرکت ها برای حفظ ارزش سهام و حمایت از سهامداران، اقدام به انتشار اوراق اختیار فروش می‌کنند. این اوراق به مالک آن این اختیار را می‌دهد که در صورت تمایل در تاریخ مشخص شده سهام خود را به قیمتی که از قبل تعیین شده به شرکت بفروشد. این موضوع معادل این است که شرکت به شما این تضمین را بدهد تا در تاریخ مشخص شده در صورتی که قیمت سهام افت کرده باشد، این افت را تا قیمتی خاص جبران خواهد کرد. در ایران این فرآیند را به عنوان بیمه کردن سهام هم می‌شناسند.
راهنمای خرید و فروش سهام در بورس
اوراق اختیار فروش، بیمه نامه سهام شما
اجازه بدهید این سازوکار را با استفاده از یک مثال برای شما توضیح دهیم. فرض کنید شما ۱۰۰۰ سهم از یک شرکت را به قیمت ۱۹۰۰ تومان، خریداری کرده‌اید. با توجه به وضعیت بازار و اخبار منتشر شده، شما این احتمال را می‌دهید که قیمت سهم افت کند. در این شرایط، شرکت برای اینکه به شما اطمینان بدهد که سرمایه گذاری شما لطمه‌ای نخواهد خورد، اعلام می‌کند که حاظر است سهام شما را برای ۶ ماه دیگر، در قیمت ۲۰۰۰ تومان که به عنوان قیمت اعمال شناخته می‌شود، بیمه کند. در این شرایط شما می‌توانید با خرید اوراق اختیار فروش، به تعداد سهامی که مالک آن هستید یا تصمیم به بیمه آن دارید، این سهام را بیمه کنید.
زمانی که به روز سررسید اوراق رسیدیم، قیمت سهام دو حالت دارد:
- بیشتر یا مساوی قیمت اعمال باشد
- کمتر از قیمت اعمال باشد
در وضعیت شماره ۱، قیمت سهام شما بیشتر از ۲۰۰۰ تومان است و قطعا علاقه ای ندارید که آن را به قیمت ۲۰۰۰ تومان به شرکت بفروشید، در نتیجه از اوراق اختیار فروش خود استفاده نخواهید کرد و عملا فقط مبلغ پرداخت شده بابت خرید اوراق را از دست خواهید داد، که در برابر ارزش سهام مقدار ناچیزی است. درست مثل زمانی که خودروی خود را بیمه کرده اید اما در پایان سال هیچ تصادفی نداشته‌اید و عملا مبلغ بیمه نامه بدون هیچ استفاده‌ای از دست می‌رود.
اما در وضعیت دوم اوضاع کمی فرق می‌کند. در این شرایط قیمت سهام شما در تاریخ سررسید، کمتر از ۲۰۰۰ تومان است و در صورتیکه مثلا قیمت این سهام به ۱۵۰۰ تومان رسیده باشد، شما به ازای هر سهم، ۴۰۰ تومان ضرر کرده‌اید. در این شرایط سراغ اوراق اختیار فروش خود می‌روید و با اعمال آن‌ها، سهام خودتان را به قیمت ۲۰۰۰ تومان به شرکت می‌فروشید، یا معادل اختلاف این قیمت با قیمت بازار (یعنی ۱۵۰۰-۲۰۰۰=۵۰۰ تومان) از شرکت وجه نقد دریافت می‌کنید. در این شرایط عملا هر سهمی که برای شما ۱۹۰۰ تومان به علاوه قیمت اوراق اختیار فروش آب خورده را به قیمت ۲۰۰۰ تومان می‌فروشید و با وجود ریزش قیمت سود خواهید کرد.
دستورالعمل اوراق اختیار فروش تبعی
در ادامه به بررسی مهمترین قوانین مربوط به این اوراق می‌پردازیم:
- تعداد اوراق اختیار فروش که هر فرد امکان خرید آن را دارد محدود است، حتما قبل از خرید به محدودیت روزانه و کلی آن که توسط شرکت منتشر کننده تعیین شده دقت کنید. در صورتی که خرید شما بیشتر از میزان مجاز باشد، اوراق مازاد بدون اعتبار خواهد بود و هزینه پرداخت شده به شرکت داده می‌شود.(چیزی به شما برگشت داده نمی‌شود)
- در زمان خرید اوراق اختیار فروش باید مالک سهام شرکت باشید و حداکثر تعداد اوراق قابل خریداری برای شما معادل تعداد سهام شماست.
- این اوراق معاملات ثانویه ندارند. در نتیجه در صورتی که آن ها را خریداری کردید امکان فروش آن ها را نخواهید داشت.
- در صورتی که بعد از خرید اوراق بخشی از سهام خود را بفروشید و در نتیجه‌ی این معامله، تعداد اوراق شما بیشتر از تعداد سهام شود، در پایان روز معاملاتی اوراق مازاد اعتبار خود را از دست می‌دهد و هزینه‌ای بابت این موضوع به شما برگشت داده نخواهد شد.
- در صورت تمایل به استفاده از اختیار فروش باید در روز سررسید تا قبل از اتمام مهلت تعیین شده توسط شرکت، در خواست خود را از طریق کارگزار اعلام کنید. در صورت عدم درخواست، اوراق شما باطل می‌شود و هیچ هزینه‌ای بابت آن به شما برگشت داده نخواهد شد.
- این اوراق تا قبل از سررسید غیر قابل معامله‌اند.
- در صورتی که در روز سررسید قیمت پایانی سهم، بیشتر یا مساوی قیمت اعمال باشد، به صورت خودکار اوراق اعتبار خود را از دست می‌دهند و نیازی به درخواست خاصی نیست.
- بعد از اعمال اختیار فروش در صورتی که شرکت در پرداخت حقوق مشتری تاخیر کند، بنا به فرمولی که در زمان انتشار اوراق علام شده مبلغی تحت عنوان جریمه توسط سازمان بورس از وی دریافت و به مشتری پرداخت می‌شود.
- در مواردی که حقوق مشتری با تاخیر پرداخت شود، سود روزشمار بر اساس فرمولی که در زمان انتشار اوراق توسط شرکت ارائه شده، به مشتری تعلق می‌گیرد.
برای دسترسی به متن کامل قوانین و ضوابط مربوط به این اوراق و آگاهی از سایر شرایط مثل قوانین مربوط به زمانی که سهم در روز عرضه بسته باشد، افزایش سرمایه یا توزیع سود داشته باشد و … ؛ می‌توانید به دستورالعمل عرضه اوراق اختیار فروش تبعی، مصوب هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مراجعه کنید. در ادامه متن اطلاعیه‌ی مربوط به اوراق اختیار فروش تبعی بانک صادرات به عنوان یک مثال ذکر شده است.
نکات کلیدی این اطلاعیه موارد زیر هستند:
- شروع فروش اوراق از ۲۲/۰۶/۹۹
- حداکثر اوراق قابل خرید برای هر شخص حقیقی ۵۰۰,۰۰۰ ورقه
- اشخاص حقوقی امکان خرید ندارند
- حداکثر مقدار هر سفارش(ورقه) ۱۰۰,۰۰۰ عدد
- قیمت اعمال ۳۷۵۰ ریال
- دوره معاملاتی از ۲۲/۰۶/۹۹ تا ۲۳/۱۲/۹۹
- سررسید ۲۳/۱۲/۹۹
- شرایط تسویه به دو صورت است: خرید سهم توسط ناشر به قیمت اعمال یا پرداخت مابه التفاوت آخرین قیمت اعمال، اعلامی توسط بورس و قیمت مبنای دارایی پایه در روز سررسید به صورت نقدی(در صورت توافق طرفین)
- معاملات ثانویه ندارد.(بعد از خرید قابل خرید و فروش نخواهد بود)
- این اوراق در بازه معاملاتی طی ساعات معاملاتی عادی بازار قابل خریداری هستند.
- در صورت عدم انجام تعهد توسط شرکت در روز سررسید، علاوه بر مابه التفاوت ذکر شده، شرکت معادل ۲ درصد از قیمت پایانی سهم نیز جریمه خواهد شد.
- در صورتی که شرکت در پرداخت مطالبات(یا خرید سهام؛ بنا به توافق طرفین) تأخیر کند و سهامدار سهام خود را نگهدارد، به ازای هر روز دیرکرد؛ معادل ۲۶% سود روز شمار به ارزش اعمال اوراق اختیار فروش تعلق خواهد گرفت.
لیست شرکت های دارای اوراق اختیار فروش تبعی
در ادامه لیست شرکت هایی که تا تاریخ ۲۷ شهریور ۹۹ برای آن ها اوراق اختیار فروش تبعی منتشر شده است ارائه می شود. در این جدول قیمت پایانی روز ۲۶ شهریور جهت مقایسه با قیمت سررسید و بررسی ارزندگی این اوراق ارائه شده است.
| شرکت | نماد | نماد اوراق | تاریخ سررسید | قیمت اعمال در سررسید(ریال) | قیمت پایانی ۲۶ شهریور(ریال) | حداکثر سهمیه هر شخص(ورقه) |
| گروه دارویی برکت | برکت | هبرکت۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۱۷ | ۲۲۱۰۰ | ۱۹۷۱۰ | ۳۰۰۰۰ |
| گروه پتروشیمی سرمایه گذاری ایرانیان | پترول | هترول۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۱۵ | ۱۴۷۳۰ | ۱۳۷۰۰ | ۵۰۰۰۰ |
| تولید نیروی برق آبادان | آبادا | هاباد۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۱۲ | ۳۰۱۰۰ | ۲۶۹۳۰ | ۲۰۰۰۰ |
| سرمایه‌گذاری صنعت نفت | ونفت | هنفت۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۰۴ | ۱۵۳۳۰ | ۱۴۹۳۰ | ۴۰۰۰۰ |
| بانک ملت | وبملت | هملت۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۲۵ | ۶۷۷۰ | ۶۳۵۰ | ۸۰۰۰۰ |
| سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات | ومعادن | همعاد۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۱۹ | ۱۹۰۸۰ | ۱۸۵۵۰ | ۳۰۰۰۰ |
| گروه مپنا | رمپنا | همپنا۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۱۱ | ۳۴۸۲۰ | ۳۲۲۸۰ | ۱۵۰۰۰ |
| فولاد کاوه جنوب کیش | کاوه | هکاوه۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۱۸ | ۲۵۴۷۷ | ۲۴۷۶۰ | ۲۰۰۰۰ |
| سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی | وصندوق | هصند۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۲۹ | ۱۹۹۲۶ | ۱۸۸۵۰ | ۳۰۰۰۰ |
| پتروشیمی شیراز | شیراز | هشیر۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۲۷ | ۷۳۴۸۰ | ۷۱۰۹۰ | ۸۰۰۰ |
| پتروشیمی فناوران | شفن | هشفن۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۲۶ | ۳۱۸۰۶۰ | ۳۰۹۲۲۰ | ۲۰۰۰ |
| خدمات انفورماتیک | رانفور | هرانف۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۰۳ | ۳۲۱۲۰ | ۳۱۰۴۰ | ۲۰۰۰۰ |
| ایران خودرو | خودرو | هخود۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۲۰ | ۳۶۸۰ | ۳۵۱۰ | ۱۵۰۰۰۰ |
| پتروشیمی جم | جم | هجم۹۱۱ | ۹۹/۱۱/۲۸ | ۵۰۰۵۰ | ۴۸۶۹۰ | ۱۰۰۰۰ |
| بانک پارسیان | وپارس | هپارس۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۱۰ | ۵۹۲۰ | ۵۲۹۰ | ۱۰۰۰۰۰ |
| نفت بهران | شبهرن | هبهرن۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۰۲ | ۷۴۵۹۰ | ۷۲۲۶۰ | ۷۰۰۰ |
| صنایع پتروشیمی خلیج فارس | فارس | هفارس۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۱۳ | ۲۹۵۰۰ | ۳۱۵۰۰ | ۱۰۰۰۰۰ |
| بانک صادارت ایران | وبصادر | هصادر۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۲۳ | ۳۷۵۰ | ۴۱۶۰ | ۵۰۰۰۰۰ |
| سرمایه گذاری غدیر | وغدیر | هغدیر۹۱۲ | ۹۹/۱۲/۱۶ | ۱۷۳۸۰ | ۱۷۷۰۰ | ۵۰۰۰۰ |
سخن پایانی
همانطور که مشاهده کردید یکی از ابزارهایی که شرکت ها می‌توانند با استفاده از آن به حفظ ارزش سهام خود کمک کنند، اوراق اختیار فروش است. این اوراق با تضمین فروش سهم در یک قیمت عادلانه، عملا علاوه بر سیگنال دادن به بازار در مورد ارزندگی آن سهم، منجر به تضمین سود (یا عدم ضرر) سهامداران فعلی می‌شود و این افراد با پرداخت مبالغی اندک می‌توانند با خیالت راحت به سهامداری در این شرکت‌ها بپردازند. در مقابل شرکت ها هم در صورت افزایش قیمت سهام، با توجه به ابطال این اوراق نیازی به پرداخت هیچ وجهی ندارند و در عمل؛ خود این موضوع منجر به شناسایی درآمد برای آن‌ها خواهد شد که نتیجه نهایی آن، یک معامله برد برد برای شرکت و سهامداران آن است.
